Stephen Loveridge en M.I.A. over Matangi/Maya/M.I.A.

Wie liever naar de film dan naar de club gaat kan tijdens Amsterdam Dance Event ook naar de Nederlandse première van een enerverende muziekdocumentaire. Al heeft popicoon M.I.A. liever niet dat je Matangi/Maya/M.I.A. in het hokje van die wat doorsnee documentaires stopt: ‘In deze film zie ik een een vluchteling die de beste baan in de wereld krijgt.’

Mathangi “Maya” Arulpragasam tolereert geen hokjesdenken. Haar muziek als rapper, zangeres en producer M.I.A. is te eclectisch, brutaal en geëngageerd om vast te pinnen op een stijl of genre. Buiten het prisma van de popcultuur weigert ze vooral om verward te worden met haar M.I.A.-persona. En waar het kan verzet ze zich ook nog tegen haar eigen afspiegeling in documentaireportret Matangi/Maya/M.I.A. van jeugdvriend Stephen Loveridge. “Ik wil nog steeds die hele film opnieuw monteren,” vertelt Arulpragasam aan een groep filmjournalisten in Berlijn, terwijl Loveridge er enigszins gekrenkt naast zit.

Sleutelfiguur
Arulpragasam laat zich niet inkaderen. Dat blijkt uit Matangi/Maya/M.I.A. en uit dit interview waarin ze meerdere keren uithaalt naar de regisseur die jaren in haar schaduw — en in de montagekamer — heeft gesleuteld aan deze unieke muziekdocumentaire. Uniek omdat Matangi/Maya/M.I.A. verdergaat waar de meeste muziekdocumentaires ophouden. “Ik heb de afgelopen jaren zo’n beetje alle populaire muziekdocumentaires gezien,” vertelt Loveridge over wat zijn debuut onderscheidend maakt. “Ze gaan allemaal als volgt: een onwaarschijnlijk persoon wordt beroemd, lijkt de Amerikaanse Droom te behalen en drukt dan op de zelfvernietigingsknop. Ze krijgen een overdosis, een tragisch ongeluk of verbreken al het contact met hun vorige leven. Dit is niet die film. Hier is geen Amerikaanse droom. Dat is de verkeerde droom om te hebben.”

“Die droom is het probleem,” vult Arulpragasam aan. Zij ziet haar documentaire dan ook liever niet als een muziekdocumentaire. Een flashback: Arulpragasam was in 1975 geboren in Londen, maar in datzelfde jaar emigreerde het gezin naar het noordelijk deel van Sri Lanka, waar haar vader een sleutelfiguur werd bij de Tamils tijdens de burgeroorlog. Op haar elfde nam haar moeder haar weer mee terug naar Londen. Deze keer kwamen ze er terug naar als vluchteling. “De meeste documentaires over vluchtelingen eindigen op dit punt. De vluchteling bereikt nieuw land en krijgt misschien een baan,” vertelt Arulpragasam over Matangi/Maya/M.I.A.. “Deze film begint daar juist en laat vervolgens zien hoe die vluchteling een internationaal gerespecteerde popster wordt.”

Reactionair
Matangi/Maya/M.I.A. viert die roem niet. Integendeel, een groot deel van de documentaire gaat juist over hoe Arulpragasams kraakheldere boodschap — over vluchtelingen, kapitalisme en mensenrechten — door de mangel van de popcultuur wordt gehaald. Zonder sensationeel te worden laat Loveridge zien hoe M.I.A. voor zogenaamde controverses zorgt met Madonna’s Super Bowl Halftime Show als absoluut hoogte-/dieptepunt. Toen gaf Arulpragasam op prime time television een middelvinger naar de camera, wat haar bijna haar gehele carrière heeft gekost. “Ik maak vergissingen,” legt Arulpragasam uit over hoe ze terugkijkt naar zulke momenten in de film, “maar wat kan ik anders doen? Ik reageer op reacties. Wat moet ik dan doen? Zwijgen?”

Zwijgen deed ze nooit. Gevoed door de turbulente energie van Sri Lanka ontwikkelde Arulpragasam al op vroege leeftijd een bijzondere, anarchistische esthetiek die ze kwijt kon in haast elk medium: graffiti, film en uiteindelijk muziek. Matangi/Maya/M.I.A. gaat dan toch stiekem in traditionele muziekdocumentairemodus, wanneer vroeg materiaal van een musicerende Arulpragasam achter elkaar wordt gezet. En ook dat is enerverend om te zien en horen. Wat M.I.A. aan het begin van de eenentwintigste eeuw deed was namelijk behoorlijk baanbrekend. Haar toentertijd unieke combinatie van punk, hip hop en ‘wereldmuziek’ is pas veel later doorgedrongen tot mainstream popmuziek.

Bevrijdend
“Het was zo verslavend,” vertelt Arulpragasam in Berlijn over haar eerste aanraking met drumcomputers en samplers. “Ik werkte in een winkel in Londen. Ik had geen geld om materiaal voor mijn kunst te kopen. Ik had alleen een microfoon die je kon aansluiten op een Roland 505 sampler. Elk geluid dat ik met die microfoon in die zwarte machine stopte kon ik gebruiken en kostte me niets. Ik hoefde geen producten meer te kopen voor mijn kunst. Ik hoefde ze ook niet te stelen. Het kwam direct uit mijn mond. Dat was zo bevrijdend. Ineens was ik van niets of niemand meer afhankelijk.”

Precies dat idee vat het verdere verloop van Arulpragasams carrière samen. Als hybride tussen een muziek- en vluchtelingdocumentaire toont Matangi/Maya/M.I.A. vooral hoe zij in een steeds grotere publieke arena haar onafhankelijkheid heeft geprobeerd te houden om haar eigen verhaal te vertellen. Niemand kan dat namelijk voor haar doen, zelfs Loveridge niet. Al schemert in het gesprek tussen Arulpragasam en de regisseur van haar levensportret door dat haar kritiek op de film vooral te maken heeft met hoe confronterend Matangi/Maya/M.I.A. voor haar is om te zien. “In deze film zie ik een vluchteling die de beste baan in de wereld krijgt, wat een lading nieuwe problemen met zich meebrengt. Dat touwgetrek tussen mij en de industrie kan ik nog niet onder ogen zien, omdat het aantoont hoe raar mijn leven eigenlijk is. Die extremen in mijn leven kan ik eigenlijk nog niet verwerken.”

Te zien op 20 oktober in Melkweg Cinema tijdens Amsterdam Dance Event, vanaf 7 januari op dvd, blu-ray en VOD.