De Grote Oorlog, deel 6: A Farewell to Arms

Omdat het in 2014 honderd jaar geleden was dat de Eerste Wereldoorlog uitbrak, besteedde de Filmkrant in dat herdenkingsjaar maandelijks aandacht aan een klassieke film over de Grote Oorlog.

In juli 1918 raakte Ernest Hemingway gewond aan het Italiaanse front. Een jaar eerder had de beginnend journalist zich als vrijwilliger aangemeld bij het Franse Rode Kruis. Zij stuurden hem naar Italië, waar hij als ambulancechauffeur werkte. De achttienjarige Hemingway liep zijn granaatwonden op tijdens de Slag bij de rivier Piave. Hij werd naar een ziekenhuis in Milaan vervoerd waar hij verliefd werd op zijn verpleegster. Hemingway verwerkte deze liefdesaffaire en zijn oorlogservaringen in A Farewell to Arms (1929), zijn derde boek.

Van de roman bestaan twee filmversies, uit 1932 en 1957. Het is de door Frank Borzage geregisseerde versie uit 1932 die te boek staat als beste bewerking van Hemingways eerste bestseller, al was de schrijver zelf kritisch. Ter gelegenheid van de herdenking van honderd jaar WOI wordt de film eind september opnieuw uitgebracht door de BFI; een Amerikaanse editie verscheen in 2011.

De boomlange Gary Cooper speelt Fre­deric, het alter ego van Hemingway. Hij is een bon vivant die het liefst dronken wordt en vrouwen versiert. Als hij verpleegster Catherine (Helen Hayes) ontmoet, die door zijn Italiaanse vriend Rinaldi wordt begeerd, maakt hij haar het hof. De verleidingsscène is opmerkelijk. Deze vindt plaats in een maanverlichte, romantische setting maar wat Frederic daar uithaalt grenst aan verkrachting. Zij sputtert lang tegen maar hij zet zijn zin door. Frederic beroept zich op uitzonderlijke omstandigheden: in de oorlog gelden nou eenmaal andere regels, hij heeft simpelweg geen tijd voor hofmakerij. Misschien zijn ze morgen wel dood, dus moeten ze nu genieten. Ook wordt vrij expliciet duidelijk dat Catherine haar maagdelijkheid verliest. De seks zelf wordt slechts gesuggereerd, maar toch. Dit was dan ook een ‘pre-­code’ productie, gemaakt twee jaar voordat Hollywoods zelfcensuur echt van kracht werd. De ongetrouwde Catherine raakt zelfs zwanger, in de ogen van de katholieke kerk én Hollywood een zonde. De film redt zich uit deze netelige situatie door een sympathieke priester een nephuwelijkssacrament te laten prevelen in het ziekenhuis waar Frederic terecht komt.

Borzage maakt van A Farewell to Arms vooral een liefdesfilm en schrapt veel van de oorlogsscènes uit het boek. Het krachtigst is de montagesequentie waarin Frederic deserteert en op zoek gaat naar Catherine, die in Zwitserland wil bevallen. Hij loopt langs het front en ziet overal om zich heen dood en verderf. Voor een vroege geluidsfilm is het fraaie, Oscar-winnende camerawerk opvallend vloeiend maar het allermooist zijn de momenten waarop Borzage experimenteert met het medium. Als Cooper op een brancard het ziekenhuis wordt ingereden, zien we de hele scène vanuit zijn (liggende) gezichtspunt: het met sierlijke fresco’s beschilderde plafond, zijn kamer en uiteindelijk Catherine die een zoen op de camera plant. Voor even verdwijnt alle pijn en ellende.