Actie! Op de set van De bezette stad

Prinsengracht 796, 1017 LH Amsterdam, 10 mei 2022, 14.37 uur

“Wij moeten even wachten tot we naar binnen kunnen. Het vorige adres ging heel snel, dus we lopen iets voor”, zegt line-producer Sophie Van Caenegem, terwijl ze haar bakfiets op slot zet. “Het huis wordt gerenoveerd, er zijn klussers aan het werk. De eigenaresse wilde er graag bij zijn.” “Dat scheelt”, valt cameraman Lennert Hillege haar bij. “Ze weet al waar we voor komen. Op sommige adressen hebben we gewoon aangebeld en hadden mensen geen idee wat er gebeurd is in het huis waar ze wonen.” Met een lach: “Maar ons verhaal is steeds beter geworden; we zijn inmiddels getrainde verkopers.”

Op de Prinsengracht in Amsterdam vinden de laatste opnamen plaats voor De bezette stad, Steve McQueens verfilming van Atlas van een bezette stad – Amsterdam 1940-1945 (2019), geschreven door zijn eega Bianca Stigter. In totaal waren er 185 draaidagen.

In haar monumentale boekwerk zet Stigter de verhalen op een rij achter duizenden adressen die met de oorlog zijn verbonden. Op het adres Prinsengracht 796hs was de praktijk en de woning van huisarts en seksuoloog Bernard Premsela, Rosalie Premsela-de Boers en hun drie kinderen. Toen Premsela, ‘de rode dokter van Amsterdam’, geen niet-Joodse patiënten meer mocht behandelen, had hij bijna geen werk meer. Het gezin had op de Barneveld-lijst van prominente Joden kunnen komen, maar Premsela weigerde uit principe met de bezetter samen te werken. Het gezin dook onder, op verschillende plekken. Bernard, Rosalie en Elly Premsela zijn verraden en vermoord. Zonen Boet en Benno Premsela haalden op onderduikadressen de bevrijding. In 1942 werd op dit adres het kantoor van de Möbel-Aktion gevestigd, dat de verscheping van Joodse inboedels naar het Derde Rijk coördineerde. De nieuwe tegels in het pand hadden een haken­kruis­motief.

“Normaal heb je een script en probeer je zoveel mogelijk controle te houden”, aldus Hillege, die twee keer een Gouden Kalf won voor zijn camerawerk, in 2010 voor R U There en in 2018 voor Beyond Words. “Dat kan hier niet. We hebben alleen die korte verhaaltjes uit het verleden. Maar er hoeft niet per se een link te zijn met wat we filmen. Integendeel zelfs; als het te letterlijk is, wordt het al snel flauw.”

“We hebben net zoveel beeld nodig dat de voice-over erin past. Meer kan ook, minder niet. De ene keer filmen we van binnen naar buiten, dan weer van buiten naar binnen. Soms filmen we iets aan de overkant van de straat, soms gebeurt er opeens iets in de voorgrond. Soms filmen we een boom, of bloesem die neerdwarrelt. Ik zie deze film als muziek; de ene keer is het een gitaarsolo, af en toe is het een hardrocknummer, dan weer een langzaam nummer. En het wordt zeker niet alleen loodzwaar; in de basis gaat het over de liefde voor de stad en de schoonheid van het alledaagse.”

Hier zet Hillege zijn camera in een hoek van het gerenoveerde souterrain, waar midden op de vloer een matras op zijn kant staat en de vloer is bezaaid met gereedschap. “That’s great. The window as a mirror”, zegt Steve McQueen, die de opnamen op een monitor volgt met twee brillen op zijn hoofd. De eigenaresse meldt dat ze haar auto gaat parkeren. De Slowaakse klussers, die op een bankje in de binnenplaats een sigaret zitten te roken, wordt gevraagd of ze een beetje weg willen kijken. Na een tijdje heeft McQueen genoeg gezien. “Cut it there, please.”

De camera wordt in een andere hoek gezet, en na een paar minuten op weer een andere plek. “Where is the lady of the house? Is she around?”, vraagt McQueen. Als ze is opgetrommeld, vraagt hij haar of ze de kamer uit wil lopen, in de richting van de camera kan kijken en naar buiten wil lopen. Na de eerste take ontstaat er enige verwarring over welke kant ze op moet kijken. “Left or right? Make up your mind!”, zegt de eigenaresse, alsof er een Film­academie-­student voor haar staat in plaats van een Oscarwinnaar. McQueen kan er wel om lachen: “Left please, one more time.” En na de derde take: “You’re a real actress. Perfect timing. We’ve got it!”

De bezette stad  Nederland/Verenigd Koninkrijk, 2023 | Scenario Bianca Stigter | Regie Steve McQueen | Producent Floor Onrust (Family Affair Films) | In coproductie met Steve McQueen en Anna Smith-Tenser (Lammas Park) | Uitvoerend producent Sophie van Caenegem | Camera Lennert Hillege | Geluid Jos ten Klooster