Bad Lieutenant

Onlangs kon het Nederlandse publiek uitgebreid kennismaken met het werk van de Amerikaanse regisseur Abel Ferrara. Het Filmfestival Rotterdam wijdde dit jaar een retrospectief aan zijn werk. Binnen kleine kring was hij al langer bekend met gewelddadige cultfilms als Driller Killer en Ms.45. Zijn jongste film Bad Lieutenant is een verontrustende film over een volstrekt moreel gedegenereerde politie-inspecteur.

Direct in de eerste paar minuten van Bad Lieutenant wordt de toon voor de verdere film gezet. De ‘slechte inspecteur’ (een ronduit briljante rol van Harvey Keitel) brengt zijn jengelende kinderen naar school. Als hij ze met een grauw en een snauw uit de auto heeft gegooid, neemt hij snel een paar snuifjes cocaïne, om zich vervolgens naar de plek te haasten waar twee jonge meisjes door het hoofd zijn geschoten. De bad lieutenant — zijn echte naam komen we nooit te weten — keurt het afschuwelijke schouwspel nauwelijks een blik waardig, zijn aandacht ligt bij de National League honkbalwedstrijden. Als hij even later over de telefoon zijn op deze wedstrijden afgesloten weddenschap doorgeeft, laat hij een autokraker die aan de overkant van de straat zijn slag slaat ongemoeid. Het handhaven van de wet interesseert hem in de verste verte niet.

Het is duidelijk, dit is een bad lieutenant. Maar bad lieutenant lijkt mij in dit geval een zwaar understatement. Nooit eerder was een dergelijke, door en door corrupte politie-agent op het witte doek te zien. Hij is niet alleen een ordinaire dief, hij is zwaar verslaafd aan drugs en gokken en of dat nog niet genoeg is, randt hij ook nog zestienjarige meisjes verbaal aan. Toch is de morele degeneratie van de politie niet het thema van deze film. Bad Lieutenant is een diep religieuze film over zonde, vergeving en verlossing; het verhaal van Christus opnieuw verteld.

Zondaar
Het verhaal draait rond een non die is verkracht door twee jongens. Er wordt 50.000 dollar uitgeloofd als beloning voor degene die de daders opspoort. De bad lieutenant ziet in deze zaak de oplossing van zijn financiële problemen. Door de ene verloren weddenschap op de andere te stapelen staat hij tienduizenden dollars in het krijt bij een moordlustige bookmaker.

Maar helaas, de non wil niet praten: zij vergeeft haar daders. Sterker nog, zij ziet zichzelf als de zondaar. Letterlijk zegt ze: “Jezus veranderde water in wijn. Ik had bitter zaad in vruchtbaar sperma moeten veranderen. Haat in liefde. Zij (de verkrachters) hadden geen liefde voor mij, maar ik had hen moeten liefhebben”. Deze op het eerste gezicht ongeloofwaardige, ja zelfs shockerende, opstelling is misschien wel wat deze film zo verontrustend maakt. Een slachtoffer dat zichzelf als schuldige ziet, wat moet je daar in godsnaam mee?

Ook de manier waarop de verkrachtingsscène is gefilmd, roept vraagtekens op omtrent de bedoelingen van Ferrara. Met een artistiekerig rood filter, flitsende camerabewegingen, een zeer gestileerde Jezus aan het kruis en een razendsnelle montage, doet het betreffende segment nog het meest denken aan een videoclip. Deze opmerkingen doen vermoeden dat Bad Lieutenant aan het genre van de exploitation film grenst. Niets is echter minder waar. Bad Lieutenant is wel degelijk een oprecht, indringend portret van een gekwelde zondaar, een zoektocht naar de betekenis van goed en kwaad.

Sympathie
Het gevoel van onbehagen dat de kijker tijdens deze film bekruipt, en althans mij lange tijd niet meer los liet, is mede te danken aan het gebruik van real time. Ferrara houdt de camera lang, soms zo lang dat je wel weg zou willen rennen, op de handeling gedrukt. Wanneer er een shot heroïne wordt toegediend, worden de diverse verrichtingen minitieus in beeld gebracht. Van het verwarmen van de shit tot het inbrengen van de injectienaald. En wanneer de bad lieutenant ten overstaan van twee jonge meisjes staat te masturberen, lijkt het eindeloos te duren voordat hij zijn zaad loost. Dit maakt wel duidelijk dat het erg moeilijk is enige sympathie voor deze man op te brengen.

En toch is dat hetgeen wat er naarmate de film vordert gebeurt. Geen mens is alleen maar slecht, dus ook deze bad lieutenant niet. Tegen het einde krijgt hij een visioen waarbij Jezus aan hem verschijnt. Op zijn knieën liggend smeekt hij — na Hem eerst verrot gescholden te hebben — om vergeving. Als dat nog niet in het voordeel van de slechterik uitpakt dan is het wel de plotselinge metamorfose van zondaar in Jezus-figuur aan het slot van de film, wanneer de bad lieutenant zich letterlijk opoffert voor de zondaars en daarmee zijn verlossing vindt.