Nuestro tiempo

Groots en intiem

In beelden die reiken naar het mystieke vangt Carlos Reygadas de aardse strubbe­lingen van een man en een vrouw in zijn vijfde speelfilm Nuestro tiempo.

Dat het na de première van Nuestro tiempo op het filmfestival van Venetië in 2018 ruim een jaar geduurd heeft voor de film de Nederlandse bioscopen bereikt, heeft als prettig neveneffect dat de film nu tegelijk  te zien is met het Tarkovski-retrospectief in Eye Amsterdam. De Mexicaanse regisseur Carlos Reygadas betoont zich met zijn vijfde film namelijk opnieuw een waardig spiritueel opvolger van de Russische grootmeester.

Daarmee heb ik het niet over na-aperij of epigonisme – al is Reygadas een verklaard bewonderaar van Tarkovski en is zijn filmische invloed op de tegelijk aardse als hemelse beelden die Reygadas ook in Nuestro tiempo weer wist te maken onmiskenbaar. Wat de twee makers delen is hun nietsontziende zoektocht naar het unieke en eigene van het medium cinema, en daarbinnen naar het unieke van hun eigen cinema.

Die zoektocht leidt Reygadas in Nuestro tiempo naar zijn meest intieme film tot nu toe. Tegelijk heeft hij nog nooit zo’n grootse film gemaakt. De ambitieuze titel doet die grootsheid al vermoeden, net als de speelduur van bijna drie uur. Reygadas neemt inderdaad een van de heetste hangijzers van ‘onze tijd’ tot onderwerp: hoe vrouwen en mannen zich tot elkaar verhouden. Voor dat grote onderwerp kiest hij vervolgens de meest intieme arena denkbaar: één man, één vrouw.

Juan en Esther
Dat centrale echtpaar wordt gespeeld door de regisseur zelf en zijn echtgenote, actrice Natalia López. De twee jonge kinderen van het stel worden gespeeld door hun eigen jonge kinderen, en de film werd grotendeels gedraaid op hun eigen ranch in de wilde natuur van de Mexicaanse staat Tlaxcala.

De kinderen en het huis van de filmmaker waren ook al te zien in zijn vorige film Post tenebras lux (2012), wat sommige critici ertoe leidde te stellen dat zijn werk steeds autobiografischer wordt. Maar dat is volgens de regisseur te simplistisch – zijn films worden persoonlijker, misschien, en zeker intiemer. Maar Carlos is niet Juan, en Natalia is niet Esther, zoals hun personages in Nuestro tiempo heten – niet toevallig variaties op de namen van de hoofdpersonages van Reygadas’ Stellet licht (2007). Die film, over een getrouwde Mennoniet wiens geloof wordt beproefd wanneer hij valt voor een andere vrouw, is nog altijd zijn meest autobiografische werk, zo vertelde Reygadas me in een interview.

De Esther en Juan van Nuestro tiempo hebben een open relatie, dus wanneer duidelijk wordt dat Esther zich aangetrokken voelt tot Phil (Phil Burger), een Amerikaanse gast op hun ranch, moedigt Juan haar aan om toe te geven aan dat verlangen. Maar al snel blijkt dat hun rationele afspraak om elkaar vrij te laten zich moeilijk verhoudt tot de emoties die loskomen als theorie praktijk wordt. Juans jaloezie voert hem naar paranoia, het onophoudelijk ondervragen van zijn vrouw, masochistische impulsen om haar te bespioneren en eindeloze kleinzielige wraakacties. Van die neerwaartse spiraal worden we door Reygadas genadeloos deelgenoot gemaakt.

Mystiek
Voor zover er verlossing is, ligt die – zoals altijd bij Reygadas – in de natuur, totaal onverschillig voor het menselijk geploeter. En hoewel Nuestro tiempo een taliger film is dan we van Reygadas gewend zijn, ligt die verlossing misschien nog wel meer in de weergave van die natuur, in de naar het mystieke reikende beelden van cameraman Diego García. Die werkt voor het eerst met Reygadas samen en was eerder onder meer verantwoordelijk voor de al even imponerende beelden van Cemetery of Splendour (Apichatpong Weerasethakul, 2015) en Neon Bull (Gabriel Mascaro, 2015).

Daarvan is de openingsscène direct al een hypnotiserend mooi voorbeeld. Simpel observerend toont Reygadas eerst de jonge kinderen, onschuldig spelend aan de waterkant. Dan zweeft de camera door naar iets verder op het strand, waar bij hun oudere neefjes en nichtjes, vroege tieners, de lijnen tussen jongen en meisje, tussen veroveraar en prooi zichtbaar worden. Nog weer iets verder zitten de ouders die tevergeefs doen alsof zie die biologische driften onder controle hebben.

Alleen al Reygadas’ continue zoektocht naar nieuwe manieren om de wereld in bewegend beeld en geluid te vangen, maken van Nuestro tiempo een eindeloos enerverende film. Zelfs een vliegtuig dat aanvliegt op een grote stad weet hij in beeld te brengen op een manier die ik niet eerder heb gezien, in een shot dat tegelijk verwondert en verontrust. Ik zal niet het cliché van stal te halen dat de drie uur van de film voorbijvliegen zonder dat je het doorhebt. Dat zou onterecht zijn – het verstrijken van de tijd is in de cinema van Reygadas ten diepste voelbaar. Maar elke seconde ervan is onmisbaar.