Post tenebras lux

Ook zijn vierde film Post tenebras lux zal de geesten weer verdelen. Mexicaan Carlos Reygadas weet te provoceren. Met seks en geweld. Met god en de duivel. En met het gebruik van een zogenaamde tilt-shift-lens.

Het menselijk oog is een wonder. Het ziet dingen met een scherpte en een precisie die door geen camera-oog te evenaren is. Maar filmmakers kunnen met hun objectieven en hun lenzen weer andere dingen laten zien. Werkelijkheden die voor de mens onzichtbaar blijven. Zelfs al heeft hij, bij wijze van spreken, naast de cameraman op de set gestaan.
Soms is het goed om je van die simpele dingen bewust te zijn. Zeker als we naar films kijken die vreemd lijken, of ongewoon, al is het alleen maar door de manier waarop ze zijn gefilmd. Niets van wat de Mexicaanse regisseur Carlos Reygadas (Japón, Batalla en el cielo, Stellet licht) ons in zijn nieuwste film Post tenebras lux (‘na de duisternis het licht’) laat zien is namelijk echt ongebruikelijk: een meisje in een weiland, een ruiter in het bos, de alledaagse beslommeringen van een welgesteld echtpaar. Althans, aanvankelijk niet. Later volgen er ongebruikelijker zaken, zoals een demon, en een moord en een orgie. Maar ook dat zijn zaken die eerder en door anderen gefilmd zijn en zelfs niet ongewoon zijn in het oeuvre van metafysisch-provocateur Reygadas (zijn film werd bejubeld en uitgejouwd in Cannes en kreeg een niet-onomstreden regie-Palm).
Reygadas speelt nu eenmaal met leven en dood in zijn films, en hemel en hel, en alles wat zich tussen christendom en natuurreligie bevindt. En hij is geïnteresseerd in seks en geweld als drijfveren van menselijk gedrag. Maar hij is vooral geboeid door de vraag hóe we daar naar kijken. Is ons oog moreel gekleurd? Of door hebzucht verblind? Zijn we kortzichtig? Of leven we in een schimmenrijk van vragen?
Op het eerste gezicht lijkt Post tenebras lux nog het meeste op een serie onsamenhangende, niet-chronologische kosmische home-movies. Er zijn een aantal hoofdpersonen, een jong blank Mexicaans echtpaar met kinderen, en een drugsverslaafde arbeidskracht met de mysterieuze naam El siete (‘de zevende’). Er zijn huiselijke taferelen en hints naar een verveeld huwelijk. Er is wreedheid (tegen mensen en dieren). Er is een felrode CGI-duivel met een gereedschapskist.
Al die scènes zijn knooppunten. En het is aan de toeschouwer om er lijnen tussen te trekken. Dan openbaren zich de onderliggende thema’s: mens versus natuur, herinnering versus beleving, de klasse van de rijke landeigenaren versus die van de Mexicaanse natives en landarbeiders.
Het is interessant om te weten dat Reygadas de film in zijn zelfgebouwde huis opnam. Dat de kinderen zijn kinderen zijn. En dat de duivel met de gereedschapskist een droombeeld is dat hem aan zijn jeugd doet denken, evenals de slotscène op het rugbyveld.
En voor wie wil weten hoe Reygadas toch aan die vreemde, vervormde beelden kwam: Post tenebras lux werd gefilmd met een tilt-
shift-lens, vertelde hij aan de New York Times. Het ziet eruit alsof je een oogaandoening hebt die het midden houdt tussen tunnelvisus (waarbij de rand van het beeld wegvalt) en scheelzien (met dubbelzien tot gevolg). De
tilt-shift-lens maakt de randen van het frame namelijk onscherp en heeft een verdubbelend effect op mensen en dieren die in en uit het shot bewegen.
Het is het duivelsperspectief dat we kennen uit Aleksander Sokoerovs met anamorfe lenzen gedraaide Faust (2011) of eerder van F.W. Murnau. De duivel die de rust in het paradijs kwam verstoren, maar de mens ook aanzette om van die beroemde boom van kennis van goed en kwaad te eten, waardoor we nu in staat zijn om zelf te denken, te twijfelen, en moderne mensen geworden zijn.
Esthetica is een herinterpretatie van de werkelijkheid, zei Reygadas in datzelfde interview met de New York Times. Maar misschien kun je in het geval van Post tenebras lux beter zeggen: elke blik is een herinterpretatie van de werkelijkheid. Die van de filmmaker evenzeer als van de toeschouwer. En zo kun je Post tenebras lux het beste zien, als een post-realistische filmdroom uit de schaduwen van een voorwereldlijke logica. Alleen met het menselijk oog te begrijpen.

Dana Linssen