Housewitz

Omdat Oeke Hoogendijk nooit een film had gezien over iemand die nog elke dag met de oorlog leeft, besloot ze haar moeder te filmen. Het resultaat is een liefdevol, onopgesmukt, soms tragikomisch portret.

Als vrienden van Lous haar wel eens uitnodigden voor een kampeertrip was het antwoord steevast: “Nee dank je, ik heb al drie jaar gekampeerd, in de oorlog, in de kampen.” Een ogenschijnlijk losse opmerking die perfect de toon weergeeft van Housewitz, een zeer persoonlijke film van documentairemaker Oeke Hoogendijk (Mijn Rembrandt, 2019; De schatten van de Krim, 2021). Lous is haar moeder. Die kwam als Joodse tiener via Westerbork in Theresienstadt terecht, terwijl haar vader en broer in Auschwitz werden vermoord. Nu is ze een laconieke tachtiger die door een straatfobie al tientallen jaren haar huis niet meer uit is geweest.

Oeke Hoogendijk vertelde er in het novembernummer van de Filmkrant al iets over. Ook waarom ze besloot Housewitz pas na de dood van haar moeder te vertonen. Dit levendige, intieme maar ook nuchtere portret laat zien dat Lous eigenlijk nog altijd aan het overleven is. Ze mag dan niet de deur uit durven, ze kijkt wel nachtenlang samen met haar poes naar het televisieprogramma Die schönsten Bahnstrecken en reist zo de hele wereld over.

Al snel blijkt dat de oorlog altijd als een onzichtbare huisgenoot aanwezig is, en niet alleen in de nachtmerries waarin Lous haar veilige huis niet meer kan vinden. Zelfs iets vrolijks als het optuigen van de kerstboom kan uitdraaien op een herinnering aan die traumatische tijd.

Oeke Hoogendijk wilde, het originele en eigenzinnige karakter van haar moeder indachtig, niet dat het een loodzware film zou worden. Dat is goed gelukt, zonder dat daarmee de ernst van de zaak onder het tapijt wordt geschoven. Dat laatste blijkt bijvoorbeeld bij Lous’ norse reacties op 4 mei. “Ik ben het zo zat als een zwarte kat”, verzucht ze hartgrondig wanneer ze genoeg krijgt van alle opwellende herinneringen. Ontroerend mooi in contrast daarmee is een moment waarop ze vol vervoering luistert naar muziek van dj Tiësto, klanken die haar werkelijk lijken te bevrijden. Ze durft zelfs even in haar tuintje van de zon te genieten.

Knap is de bijna achteloze manier waarop dergelijke momenten zijn verweven met alledaagse bezigheden, spontane ontboezemingen, verzuchtingen en tragikomische opmerkingen, of het met enige tegenzin met dochter Oeke kijken naar familiefoto’s of brieven uit Westerbork. Typerend is de eigenwijze manier waarop Lous zich met het maken van de film bemoeit.

Het is juist die losse, niet speciaal verhalende vorm die allerlei facetten samenbrengt tot een rijk geschakeerd portret dat geleidelijk steeds dichterbij komt. Daardoorheen speelt ook de relatie tussen moeder en dochter, zoals die onder meer tot uiting komt in korte, maar veelzeggende telefoongesprekjes. Mooi ook dat Housewitz alles laat zien, zonder verdere uitleg of interpretatie. Dat oorlogservaringen lang blijven doorwerken wisten we wel. Maar het gewoon zelf zien is toch weer iets anders.