De schatten van de Krim

Documentaire De schatten van de Krim toont hoe een conflict over eigendomsrechten van archeo­logische kunstschatten vanaf 2014 steeds meer een mini-versie wordt van het grote conflict tussen Rusland en Oekraïne.

Ook al komt er geen geweerschot in voor, het is moeilijk om bij de documentaire De schatten van de Krim niet aan de oorlog in Oekraïne te denken.

Oeke Hoogendijks film is een pijnlijk verslag van de mini-oorlog die musea op de Krim en in Oekraïne al acht jaar met elkaar voeren over kunstobjecten die in Nederland liggen. Het Allard Pierson Museum exposeerde in 2014 een fraaie collectie archeologische kunstobjecten uit de Krim. De kunstschatten, die het museum in bruikleen kreeg van vier musea op de Krim, illustreerden de smeltkroescultuur op het schiereiland. Die gaat terug tot ver voor onze jaartelling, toen de Krim een trefpunt was van oosterse en westerse culturen. Met bewoners van Griekse, Iraanse, Italiaanse, Turkse, Joodse, Armeense, Slavische en Mongoolse afkomst – we vergeten vast nog een paar volken – heerste er een enorme culturele diversiteit.

De tentoonstelling in het Allard Pierson kwam na een maand abrupt tot een onverwacht einde door het binnenvallen en de annexatie van de Krim door Rusland. Het stelde het museum voor een dilemma: naar wie moest het de kunstschatten terugsturen? Naar de Krim? Maar dan werden ze de facto Russisch bezit. Naar Oekraïne dan maar? Of hoorden ze toch op de Krim thuis?

Kelders
Het Allard Pierson wilde of durfde het Salomonsoordeel niet te vellen en zocht een rechterlijke uitspraak. Klinkt simpel, maar het opende de poort voor een juridische strijd die ook na talrijke uitspraken van lagere en hogere Nederlandse rechtbanken nog steeds niet is beslist. We zijn inmiddels acht jaar (!) verder, maar de kunstschatten uit de Krim liggen nog altijd in de kelders van het museum. Tot nu toe zijn alleen duurbetaalde Nederlandse advocaten er beter van geworden, die een juridisch steekspel voeren voor Oekraïne of juist voor de musea op de Krim.

Laat het maar aan Oeke Hoogendijk over om van een strijd in de kunstwereld een spannende, zelfs tragische, documentaire te maken. Belangenconflicten zijn in haar films geen abstracte zaken, maar persoonlijke drama’s met hoogoplopende emoties. Dat was eerder te zien in haar tv-serie Het nieuwe Rijksmuseum, over de gigaruzies rond de verbouwing van het Rijksmuseum, en Marten & Oopjen: Portret van een huwelijk, over het politieke getouwtrek tussen Nederland en Frankrijk over de aankoop van twee schilderijen van Rembrandt.

Tranen
In De schatten van de Krim volgt Hoogendijk de strijd om het eigenaarschap van de kunstobjecten vanaf de Russische inval in 2014 tot najaar 2021.

Dat Allard Pierson-directeur Wim Hupperetz een rechterlijke uitspraak wil over wie recht heeft op de kunstschatten wordt hem door de andere betrokkenen niet in dank afgenomen. Een vertegenwoordiger van Oekraïne noemt hem een verrader, omdat voor haar glashelder is dat de objecten Oekraïens cultureel erfgoed zijn en dus in Oekraïne thuishoren.

De museumcurator op de Krim, die de bruiklenen regelde, is in tranen als een rechterlijke uitspraak dit bevestigt (waartegen overigens later beroep wordt aangetekend). “Ik ga dood”, zegt de vrouw. Het klinkt in onze oren misschien pathetisch, maar de passie van de medewerkers van vooral de Krim-musea – allemaal vrouwen – oogt oprecht. “Voor ons is dit waar we voor leven”, zegt één van hen. Die betrokkenheid is ook te zien bij de opgraving op het land van een paardenfokker en schapenherder op de Krim: de vrouw die de bruiklenen regelde is ook archeoloog en graaft hard mee.

Angst
De schatten op de Krim begint als een conflict over eigendomsrechten, maar naar het einde toe krijgt het grote conflict tussen Rusland en Oekraïne steeds meer vat op de museummedewerkers. Een curator van een Krim-museum noemt de annexatie door Rusland van de Krim een overwinning van goed over kwaad. Aan Oekraïense kant beschuldigt een museummedewerker de Ruslandgezinde inwoners op de Krim van verraad aan Oekraïne. Praten doen deze vrouwen niet meer met elkaar.

Voelbaar grijpt de angst om zich heen. In de woorden van één van hen: “Ik ben bang dat het niet snel tot verzoening zal komen.” Het blijken nu profetische woorden. De wijze woorden van de paardenfokker en schapenherder vallen op onvruchtbare bodem: “Ik begrijp niets van dat nationalistische gedoe. We zijn allemaal hetzelfde in deze wereld.