Drifting Clouds

Ooit dreigde Aki Kaurismäki te stoppen met filmen. Natuurlijk was dat een loos dreigement, want het is nu eenmaal zijn vak. Zijn nieuwste film gaat over mensen die hun vak niet meer kunnen uitoefenen in het door werkloosheid geteisterde Finland. In Drifting Clouds laat Kaurismäki zien wat er gebeurt als de Match Factory Girl wordt ontslagen.

De sombere Fin Aki Kaurismäki werkt graag met een vaste groep acteurs. Het risico daarvan is dat je hen met een bepaald personage gaat vereenzelvigen. In het geval van de prachtig melancholieke Matti Pellonpää, de onlangs overleden acteur aan wie Drifting Clouds is opgedragen, is dat geen probleem; zijn kameleoneske talent deed hem boven classificaties uitstijgen. In het geval van de blonde actrice Kati Outinen is vereenzelviging juist een voordeel. Zij speelde al eerder het naïeve meisje in The Match Factory Girl, dat zich als een speelbal van het lot door het leven liet rollen.

Zes jaar later heeft datzelfde meisje iets meer pit gekregen. Als Ilona werkt ze in het ouderwetse restaurant Dubrovnik dat er sinds de oorlog geen cliëntèle meer heeft bijgekregen. Oudere mensen in lange avondjurken en slechtzittende pakken hebben van het restaurant hun vaste uitgaansgelegenheid gemaakt. Het huisorkest met een Jeltsin-lookalike als zanger speelt naar tango neigende smartlappen.

In de keuken speelt zich een klein drama af. De chefkok heeft een fles drank aan zijn mond staan en bedreigt alle personeelsleden die hem van drinken willen weerhouden. De potige portier laat zich verwonden, maar Ilona pakt de boel resoluut aan. Na een kwartier lijkt het alsof er niets is gebeurd. Aan het einde van haar dienst neemt Ilona de laatste tram naar huis, zwijgend staat ze naast de bestuurder die haar echtgenoot Lauri blijkt te zijn. De enige vreugde in hun leven is het kleurige meubilair en een nieuwe tv, beide op afbetaling gekocht.

Volendamse Jantje
Na enkele vorm-experimenten (onder andere het operateske La vie de bohème) en zijn aangekondigde afscheid van de filmwereld is Kaurismäki weer helemaal ‘de oude’. Drifting Clouds bestaat uit de schijnbaar emotieloze personages van The Match Factory Girl (1990) en de felgekleurde art direction van I Hired a Contract Killer (1990). Inmiddels kennen we zijn films goed genoeg om te weten dat er achter die onderkoelde Noordelijkheid meer zit. De smartlappen van orkest Dubrovnik klinken niet voor niets nóg larmoyanter dan de Volendamse Jantje die zijn dode oma bezingt.

Dus wanneer het slechtlopende restaurant wordt verkocht aan een machtig horecasyndicaat, en het volledige personeel op straat komt te staan, is er niemand die een traan laat. Ilona gaat eerst thuis zitten, tussen het meubilair dat nog niet van haar is. Pas wanneer Lauri ook wordt ontslagen – door middel van lootjes die worden getrokken – slaat de paniek toe. Diverse rondes langs het arbeidsbureau, de sociale dienst en louche uitzendbureau’s leveren niet veel werk op, maar wel enkele prachtige oneliners. Ilona blijkt veel minder kwetsbaar dan de uiterlijke schijn suggereert. “Ik heb geen medelijden nodig. Er groeien nog steeds bomen”, verklaart ze na de zoveelste tegenslag. “Het leven is kort en ellendig. Geniet ervan zolang het kan.” verzucht een ex-collega die het genot in de drank zoekt.

Hopeloos
Kaurismäki’s spel met kleuren geeft een licht surrealistisch tintje aan de film. Met name felblauw speelt een belangrijke rol. Net als David Lynch is hij gecharmeerd van de Amerikaanse schilder Edward Hopper, die met elementaire kleuren en een cinematografische mise-en-scène als geen ander eenzaamheid wist te verbeelden. De oranjebruine snackbar waarin Ilona eventjes werkt, ziet er absurd triest uit. De pech van Ilona en Lauri eveneens. Maar de armoede in de film is niet honderd procent fictie. Kaurismäki levert wel degelijk commentaar op de werkloosheidsproblematiek. “De werkloosheid in Finland, en eigenlijk in de hele wereld, en diens mentale uitwerking, zijn op dit moment zo hopeloos, dat een film geen ander doel hoort te hebben dan die hopeloosheid vast te leggen en toch ook hoop te geven.” Deze verklaring heeft Kaurismäki naar eigen zeggen geschreven tijdens een sneeuwstorm, zeven maanden voor de eerste opname-dag.

Drifting Clouds biedt hoop met een gelukkig einde. De film is met name een oproep tot eigen initiatief. Waren Ilona en Lauri in hun leeggehaalde flatje gaan zitten, dan waren ze zeker aan lager wal geraakt. Lauri komt daar overigens akelig dicht bij in de buurt. Maar zoals wel vaker gebeurt: de vrouw gaat praktisch aan de slag, terwijl de man omkomt in zelfmedelijden. Ilona neemt de touwtjes in eigen handen en trekt en passant Lauri uit het dal. Hun uiteindelijke geluk is een verademing na de hel die werkloosheid in Helsinki is. Kaurismäki bevestigt wederom zijn reputatie als één van Europa’s beste filmmakers met een film die eigenlijk universeel is, maar gelukkig ook zijn typische Finse kunstenaarshand kent.