The Match Factory Girl

De zwijgzame, doch zeer produktieve, Fin Aki Kaurismäki wordt door velen beschouwd als een van de grote nieuwe talenten van de Europese cinema. Grote tragedies worden met minimale middelen en een laconieke humor verteld. Langzaam worden zijn films in Nederland uitgebracht. Na Ariel nu The Match Factory Girl, waarin een wel zeer eigenaardige draai aan het sprookje van Andersen wordt gegeven. Neo-realisme bij de Poolcirkel.

Kaurismäki, die in interviews liefst communiceert met provocerende oneliners (“Fassbinder? Ken ik niet.”) probeert ook in zijn films het aantal gesproken woorden tot een minimum te beperken. Zijn economische manier van vertellen heeft hem meermalen de vergelijking met de Franse minimalist Robert Bresson opgeleverd. Zijn commentaar: “Vergeleken met mij is Bresson een regisseur van epische actiefilms.”

The Match Factory Girl is al een kwartiertje bezig als het eerste woord wordt gesproken. En daarna blijft het weer een tijdje stil. De openingsbeelden laten uitvoerig zien hoe lucifers worden geproduceerd. Alles gebeurt machinaal; er komt geen mensenhand aan te pas. Alleen helemaal aan het einde van de produktielijn zit een klein blond meisje, dat er op moet letten dat de etiketjes recht op de doosjes komen. Als dat niet het geval is moet ze de fout herstellen.

Zo wordt Iris, de heldin van Kaurismki’s Finse sprookje geïntroduceerd. Ze is een onbelangrijke schakel in een mechanisch productieproces, ijzingwekkend eenzaam in een ogenschijnlijk verlaten fabriekshal.

’s Avonds komt ze thuis. Het avondnieuws staat aan. Het is het nieuws van 4 juni 1989, waarin door een onvoorstelbare samenloop van omstandigheden het neerslaan van het studentenprotest op het Plein van de Hemelse Vrede samenviel met de dood van de Ayatollah Khomeiny en een gasexplosie in Siberië, waarbij zevenhonderd mensen omkwamen. Haar stiefvader ligt te slapen voor de televisie en het lucifermeisje begint zich op te maken voor een avondje uit. Finland ligt op de rand van de bewoonde wereld en blijft onaangedaan door het wereldnieuws.

Kasteelroman
De actrice Kati Outinen heeft alle ijdelheid opzij gezet om van Iris het eenzaamste meisje in het eenzaamste land op aarde te maken. Op het dansavondje blijft ze als laatste over terwijl de band een fraaie Finse smartlap speelt. Kaurismäki laat onbeschaamd songs uit radio’s en jukeboxen schallen die de gevoelens van Iris moeten weergeven.

In tegenstelling tot de kille vorm en het grauwe leven van zijn personages gaan zijn films over onderdrukte passie en het hartstochtelijk verlangen naar een beter leven. In Ariel vaart de held met zijn meisje na vele ontberingen tenslotte onder de tonen van de Finse versie van ‘Over the Rainbow’ naar de einder en ook Iris zit met een kasteelroman weg te dromen.

Kaurismäki trekt de misère van zijn heldin tot in het absurde door en The Match Factory Girl is zeker geen sociaal-realistisch arbeidersdrama, maar eerder een groteske, waarin de strakke vorm een bloedstollende en geestige smartlap verhult.

Als Iris jarig is vindt ze een pakje van haar moeder. Het is een boek. Zwijgend zet ze het terug op de open plek in de boekenkast waar het eerst al stond. Iris besluit drastische stappen te nemen en ze koopt een mooie jurk. Pa en ma ontdekken dat de envelop met geld die ze aan het einde van de week altijd innemen, ook dat nog, te weinig bevat en stormen naar haar kamer. Pa geeft haar een dreun: “Hoer!”, roept hij. Er knapt iets in Iris.

Met veel gevoel voor understatement laat Kaurismäki het drama zich ontvouwen en stapelt hij vernedering na vernedering op haar tere schouders. Haar zwijgen wordt steeds drukkender en als tenslotte de laatste illussie is ontmaskerd en haar droomprins van zijn paard is gedonderd, grijpt ze vastberaden in en gaat de wereld naar haar hand zetten. Dat ze daarvoor rattegif gebruikt kun je dan alleen nog maar toejuichen.