Stephan Streker over Noces

De Belgische regisseur Stephan Streker maakte met Noces een drama over uithuwelijking: “Ik zag er het evenbeeld van een klassieke Griekse tragedie in. Het is de situatie die monsterlijk is. Betrokkenen kunnen tegelijkertijd schuldig en slachtoffer zijn.”

Een Pakistaans drama in Franstalig België is niet zo vreemd als het lijkt. De Pakistanen zijn er weliswaar minder talrijk dan Turken of Marokkanen, maar er is wel degelijk een Pakistaanse gemeenschap. “Als je ergens vraagt of er een Pakistaan in de buurt is bedoel je dat je een nachtwinkel zoekt”, aldus Stephan Streker, die ik ontmoet op het Filmfestival Rotterdam waar zijn uithuwelijkingsdrama Noces wordt vertoond. Sébastien el Houbani, een van de hoofdrolspelers, schuift tijdens het gesprek aan.

Eerst wil ik weten of het, zoals we in Noces zien, echt voorkomt dat een huwelijk tussen een bruid in België en een bruidegom in Pakistan via Skype wordt afgesloten. Streker: “Het is ongelooflijk, maar het is juist een van de scènes die heel accuraat de werkelijkheid weergeeft. Ik was zelf ook verrast, maar ik heb een paar van zulke huwelijksvoltrekkingen mogen bijwonen. Het is geen wettelijke verbintenis, maar wel een geldig religieus huwelijk, afgesloten door een imam. In de film zegt de moeder van de uitgehuwelijkte bruid dat je nu eenmaal met je tijd moet meegaan, wat natuurlijk ironisch is bij zo’n traditioneel gearrangeerd huwelijk.”

Verzet
Streker baseerde Noces losjes op een waargebeurd voorval waar hij zeer van onder de indruk was. Omdat hij niet bekend was met de Pakistaanse cultuur heeft hij zich er uitvoerig in verdiept. “Ik ben mijn carrière begonnen als journalist en ben gewend veel onderzoek te doen. Ik vond het belangrijk om de Pakistaanse cultuur zo werkelijkheidsgetrouw mogelijk te tonen. Tijdens de opnamen had ik de hele tijd een Pakistaanse vrouw als consulent bij me, die me bijvoorbeeld precies kon vertellen hoe een meisje haar vader aanspreekt of wanneer kinderen van Frans overschakelen op Urdu.”

“Wat me fascineerde was niet alleen het gearrangeerde huwelijk maar ook de relatie tussen de achttienjarige Zahira, haar ouders en haar oudere broer en zus. Het is voor hen heel ingewikkeld omdat ze ondanks de conflicten ook veel van elkaar houden.”

Monsterlijk
Ondanks de aandacht voor detail goot Streker de film niet in de voor de hand liggende vorm van een sociaal-realistisch docudrama. Hier geen beweeglijke handcamera maar juist strakke kaders met soms lang aangehouden close-ups. En geen toegevoegde muziek, want volgens Streker moet de emotie uit het verhaal komen. “Ik zag er het evenbeeld van een klassieke Griekse tragedie in. We voelen de onvermijdelijkheid van de gebeurtenissen. Het kwaad schuilt niet in de mensen zelf, maar is iets dat van boven komt. Het is de situatie die monsterlijk is. Betrokkenen kunnen tegelijkertijd schuldig en slachtoffer zijn.

“Religie speelt hier geen rol. Wat hoewel Zahira in verzet komt en haar eigen weg wil gaan, blijft ze gewoon bidden. Het echte probleem schuilt in het vastklampen aan de traditie, die boven de religie staat. En daarboven staat dan weer de eer. Maar het allerbelangrijkste, zo vertrouwde een Pakistaanse vrouw me tijdens de research toe, is het voorkomen van gezichtsverlies. Dat is een echte obsessie. Dus als aan het licht komt dat de vader zijn dochter weliswaar heeft uitgehuwelijkt maar haar niet kan afleveren dan wordt hij door de hele gemeenschap uitgestoten.”

Heldin
Er is een korte scène waarin Zahira met haar klasgenoten op school een bewerking van een klassiek toneelstuk repeteert. “Natuurlijk, dat is Antigone. Antigone was degene die in verzet kwam. Nu is het Zahira die ‘nee’ zegt. Voor mij is zij de heldin van vandaag, de uitzondering op de regel.”

“De jonge actrice Lina el Arabi die haar speelt vond ik pas op het allerlaatste moment. Bij het invullen van de rollen had ik met Zahira willen beginnen, maar het liep anders. Het is Lina’s eerste filmrol. Ze draagt het hele verhaal op haar schouders en natuurlijk was ik bang dat het misschien te veel voor haar zou zijn. Maar de eerste scène, waarin Zahira een abortus overweegt en de camera constant op haar gericht is, was ook de eerste opname die we draaiden. En geloof me, daar zag ik haar als actrice geboren worden.”

Rechte pad
Inmiddels is Sébastien el Houbani, die de oudere broer Amir speelt, ook gearriveerd. Amir is misschien wel de meest tragische figuur, verscheurd tussen zijn oprechte liefde voor zijn zus en de rol die zijn familie hem heeft toebedacht. Namelijk zijn zus op het rechte pad houden. Houbani: “Wat me vooral aantrok is dat de personages niet simpelweg goed of fout zijn. Het is genuanceerder. Bij Amir is dat misschien nog wel het duidelijkst. Het maakte het wel moeilijk om in zijn huid te kruipen. Eerdere rollen die ik heb gespeeld waren altijd veel rechtlijniger. Soms tastte ik net zo in het duister als mijn personage, maar dat was eigenlijk wel goed. Met al mijn twijfels wist ik dat ik op Stephan kon vertrouwen. Voorafgaand aan de opnamen en tijdens het draaien had ik ook een Pakistaanse coach die me de taal en de cultuur bijbracht. Ik kwam bij haar thuis. Ik ontmoette haar kinderen, rook de geur in de keuken. Alles gebruikte ik om de rol in te vullen.

“Toen ik uiteindelijk de film zag wist ik dat het gelukt was. Ik denk dat dit het belangrijkste is wat ik tot nu toe als acteur heb gedaan, maar ik vind het moeilijk om de film in sociaal of politiek opzicht te analyseren. Als acteur wilde ik de rol juist niet intellectueel benaderen. Dat proces begint nu, nu ik de navelstreng heb doorgesneden. Het is ook meer iets voor de regisseur, maar voor mij is het een film over vrijheid en emancipatie.”

Streker stelt daarbij dat een figuur als Amir laat zien dat sommigen gedreven worden door krachten waar logica of liefde geen vat op hebben en die door ons moeilijk te begrijpen zijn. “Dat ik snap hoe het werkt betekent natuurlijk niet dat ik het wil goedpraten, absoluut niet. Maar als ik een scenario schrijf, dan doe ik dat vanuit de personages. Een belangrijke scène is de monoloog van de oudere zus die het gedwongen huwelijk vergoelijkt met het argument dat het leven nu eenmaal niet eerlijk is, zeker niet voor vrouwen. Ze snapt precies hoe het zit, maar haar conclusie is tegengesteld aan die van Zahira.”

Bekijk Noces nu via Eyelet en steun daarmee de Filmkrant.