Pablo Larraín over El conde

'Het is grotesk, bloederig, absurd, allegorisch, maar hopelijk ook komisch'

El conde

De Chileense dictator Augusto Pinochet dwaalt als onsterfelijke vampier rond in Pablo Larraíns El conde, een zwartkomische satire in zwart-wit over de lange schaduwen van Pinochets dictatuur. “We hebben het hier over een geschiedenis vol bloedvergieten.”

De geest van de in 2006 overleden dictator Augusto Pinochet waart nog rond in Chili. Nog altijd drukt de leider van een uiterst gewelddadige junta zijn stempel op het land, al is het maar omdat hij nooit werd veroordeeld voor zijn misdaden tegen de bevolking. Met zijn vlassige snor, ijzeren blik en machohouding groeide Pinochet uit tot icoon van de rechtse dictatuur en daarmee ook tot hardnekkig symbool voor de politieke, economische en morele crisis van zijn land.

Pinochets levensloop biedt voer genoeg voor vele films, van zijn verraderlijke staatsgreep tegen toenmalig president Salvador Allende via zijn geopolitieke banden met Margaret Thatchers Engeland tot zijn tomeloze corruptie. Toch was er niet eerder een regisseur die zich durfde te wagen aan een film of serie over zijn leven. Tijdens de pandemie sprong Pablo Larraín in dat gat met El conde, een zwartkomische satire in zwart-wit over de monsterlijke man die Chili blijft teisteren.

Larraín confronteerde in eerdere films wel de uitwassen van Pinochets regime. Doorbraakfilm Tony Manero (2008) liet het morele verval van Chili zien aan de hand van een met Saturday Night Fever geobsedeerde maniak. Het nog grimmiger Post Mortem (2010) maakte de bloederige gevolgen van Pinochets coup d’état voelbaar aan de hand van een medewerker van een mortuarium. De connectie is duidelijk: Larraín als lijkschouwer in het lijkenhuis dat Chili heet.

Larraíns recentere films draaiden om tragische vrouwen in belangrijke posities, zoals Jackie Kennedy in Jackie (2016) en Lady Di in Spencer (2021), waarbij in de marges van die verontrustende films prangende geopolitieke kwesties speelden. Eigenlijk heeft Larraín met zijn films dus altijd figuurlijk – en in het geval van het rebelse en vurige Ema (2019) ook letterlijk – om dit gevoelige onderwerp heen gedanst.

El conde (‘de graaf’) is een langverwachte directe confrontatie met het kwaad. Een filmische poging om een staak door het hart van Pinochet te drijven. Larraín maakt van de dictator een onsterfelijke vampier die werd geboren in Frankrijk, waar hij ooggetuige was van de Franse revolutie en er vervolgens voor pleit om elke nieuwe revolutie te verpulveren. Zo komt hij, via tal van omwegen en nog meer bloederige oorlogen, terecht in Chili, waar hij het met gestolen welvaart iets te comfortabel voor zichzelf maakt.

Larraín toont in El conde een vampier aan het einde van zijn Latijn; een lusteloze, oude man die wegkwijnt in de helse wereld waarvan hij zelf een architect was. Het idee is dat je geen medelijden met hem krijgt, maar weerzin voelt voor zijn wanstaltige bestaan. Met zwartgallige humor als zijn zilveren kogel probeert Larraín af te rekenen met de geest van Pinochet.

Pablo Larraín op de set van El conde. Foto: Diego Araya Corvalán/Netflix

Naast de vampier Pinochet steekt ook een Brits politiek kopstuk uit de jaren tachtig de kop op in deze satire over Chili. Waarom dat globale perspectief? “Het breekt het verhaal over Pinochet open en verandert inderdaad het perspectief van de film. Wij Chilenen weten hoe er over ons land werd gesproken door mensen als Richard Nixon en Henry Kissinger. Ze zagen plekken als Chili als kleine landjes om mee te spelen, om bommen op te gooien of economieën te ontwrichten – alles om het socialisme uit onze regio te verdrijven. En daarin speelt Pinochet een rol, mede door zijn bijdragen aan de Falkland-oorlog. Het gaat mij om die neerbuigende houding jegens Chili. Die is interessant, omdat het ook opgaat voor de wereld van nu en toont hoe absurd de blik van het noordelijk halfrond op de rest van de wereld eigenlijk is.”

En wat is de blik van Chili? Hoe kijken uw landgenoten naar Pinochets nalatenschap? “We kunnen er niet van wegkijken, want er is nog steeds geen einde in zicht. Pinochet is als vrij man gestorven, ongestraft en als miljonair. Die straffeloosheid heeft hem onsterfelijk gemaakt, wat precies het punt is van deze film. Santiago Mitre’s recente film Argentina 1985 laat heel goed zien hoe mensen in Argentinië het voor elkaar kregen om hun misdadige leiders te berechten en op te sluiten. Dat creëerde een gevoel van gerechtigheid en droeg bij aan het besef dat dit nooit meer mag gebeuren. ‘El pacto del nunca jamás’ noemen ze dat, ‘het verbond van nooit meer’. Dat hebben wij dus niet. Daardoor blijft Pinochet voortleven en daardoor is Chili nog steeds een gebroken land.”

Zelfs het hoopgevende gevoel van een nieuwe protestgeneratie wordt in El conde met scepsis aanschouwd. Is Chili gedoemd de geschiedenis te herhalen? “Wat er in Chili gebeurt is specifiek Chileens. Tegelijkertijd zie je hetzelfde op allerlei andere plekken gebeuren. Laat ik het zo stellen: fascisme is niet alleen een schreeuwende man met een swastika op zijn arm. Het neemt ook meer bedrieglijke vormen aan. Het begint met een lach, speelt dan in op angst, om te eindigen met geweld. Dat verloop zien we in zo veel landen. Daar zouden we ons allemaal bewust van moeten blijven.”

De film speelt steeds met het idee dat de geschiedenis zich herhaalt, de eerste keer als tragedie en de tweede keer als farce. Bijvoorbeeld in het feit dat Marie Antoinette onder de guillotine belandt, maar later toch weer de kop opsteekt. Het is een even geestig als goor moment in een grimmige film. Hoe ziet u die spanning tussen satire en pessimisme? Tussen humor en woede? “Dat we het pad van de satire insloegen, was voor ons doorslaggevend om deze film überhaupt te maken. Pinochet is nooit in fictie in beeld gebracht, er zijn geen films of series over hem, niemand heeft ooit op deze manier de camera op hem gericht. Satire was daarvoor de beste strategie, omdat satire geen ruimte laat voor empathie. En als er iets is wat we niet willen, is het dat je empathie voelt voor Pinochet. Iemand die dat heel goed doorhad was Stanley Kubrick, in de manier waarop hij Dr. Strangelove (1964) maakte om te reflecteren op de Tweede Wereldoorlog en de Koude Oorlog. Het is een brutale film met een brede lach. Een hele interessante, nerveuze lach, een soort tandeloze lach die ik heel interessant vind.”

Veel van uw eerdere films draaien om Pinochet heen. Was het onvermijdelijk dat u hem ooit direct in het vizier zou nemen? “Misschien, maar om eerlijk te zijn zag ik deze film ook niet aankomen. Het begon voor mij met het beeld van Pinochet in zijn cape. Tijdens de pandemie belde ik regelmatig met scenarist Guillermo Calderón en begon het verhaal zich te ontwikkelen. Ineens was er een film en een verhaal en had Netflix interesse om het te produceren. Toen dachten we: fuck it, we gaan het gewoon doen.”

Ik moet veel denken aan de jeugdige energie van Ema, waarin de hoofdpersonages zich met een vurige passie verzetten tegen het systeem. Die film gaat misschien over het aanwakkerende vlammetje van een nieuw begin, terwijl het meer lethargische El conde gaat over het voortslepende en uitgerekte einde van iets. Hoe ziet u die verschuiving in energie? “Dit is een film over mensen die denken dat ze door een moeilijke tijd gaan. Vooral Pinochet, die voor dief wordt uitgemaakt. Je mag hem een moordenaar noemen, daar heeft hij geen problemen mee, maar een dief gaat voor hem te ver. Dat is de absurde grap, want hij is een dief, dat is een feit. Mensen steunden hem tot het bittere einde, totdat bleek dat hij van ze stal – wat eigenlijk te gestoord voor woorden is.
“Om je vraag op een andere manier te beantwoorden: wij vonden het interessant om te spelen met het archetypische idee van de vampier. Meestal is dat een romantisch personage, op zoek naar eeuwige liefde. Iemand die vaak ook geniet van zijn onsterfelijkheid. Wij wilden dat omgooien. Wij tonen de existentiële crisis van een vampier die zijn eigen herinneringen probeert te overleven. Iemand die tweehonderdenvijftig jaar aan misdaden als gewicht op zijn schouders heeft rusten. Dat moet de film reflecteren.”


El conde is vanaf 15 september 2023 te zien op Netflix.