Nuri Bilge Ceylan over Three Monkeys

Nuri Bilge Ceylan graaft met Three Monkeys diep in de menselijke geest. “Trots zijn is een rol die je moet spelen.”

Three Monkeys (Üç Maymun) speelt zich af in een omgeving die erg verschilt van uw vorige films: de buitenwijken van Istanboel en een gezin uit de lagere klasse. Hoe is uw interesse voor deze mensen ontstaan? “Ik ben niet bijzonder geïnteresseerd in deze wereld, maar het verhaal van de film kan alleen maar in dat milieu plaatsvinden. De personages van Three Monkeys zijn geen vreemden voor mij. In mijn eigen familie en in mijn vroegere leven in mijn geboortestad waren ze me niet onbekend.”

In uw vorige films dragen de personages de littekens van uw eigen leven. In Three Monkeys ontbreekt die extra dimensie. “Mijn personages sluiten doorgaans aan bij mijn eigen belevingswereld. Dat maakt de opzet van het scenario makkelijker. Deze keer ontbrak een dergelijk katalyserend karakter, wat me dwong om van mijn gewoontes af te stappen en me extra in te spannen. Deze stap, die onvermijdelijk was, heb ik zelf gezet. Het heeft een aantal voordelen om gebruik te maken van een personage dat het alter ego van de regisseur is, maar ik ben eigenlijk niet echt dol op films die dit soort personages gebruiken. Die fungeren vaak als gids en verstoren daardoor de onschuldige relatie met het publiek. Zij ontnemen de ruimte voor eigen interpretatie.”

In Iklimler is de hoofdpersoon op uzelf gebaseerd en door uzelf gespeeld. Het was een onaangenaam persoon. Wilde u met de film een bekentenis doen? “Bekennen is een gevoelige kwestie. Als je een personage in de film gebruikt dat op jou lijkt, moet je hem een beetje als antiheld neerzetten, anders kan het publiek geïrriteerd raken door het kokette ‘Kijk eens, hier ben ik’. Dus bekennen wordt soms, vaak door slimme kunstenaars, als een truc gebruikt ter verhoging van de overtuigingskracht en om hun werk meer oprechtheid te geven. Er zijn goede voorbeelden van in de Russische literatuur. Ook iemand als Woody Allen maakt er gebruik van. Bekennen ontlast de mensen, geeft hen meer kracht. Zij kunnen zichzelf daarin herkennen. Het is heel natuurlijk dat elke goede schrijver zijn personages verrijkt met zijn eigen persoonlijke eigenschappen.”

Three Monkeys heeft een cyclische structuur: een gebeurtenis in het begin herhaalt zich weer aan het einde. Hoe voorkom je dat de film hierdoor te gestructureerd overkomt? “Je moet ervoor zorgen dat het verhaal niet te simplistisch en willekeurig wordt. Door een cyclische structuur aan te brengen en de dingen die in het begin gebeuren aan het eind te herhalen, wilde ik de film verlossen van willekeur en een gevoel van noodlot oproepen. Bovendien moet je op het moment dat je met zo’n verhaal begint, een structuur aanbrengen. Alles zal als dominostenen omvallen. Een man rijdt per ongeluk iemand dood. Iemand anders gaat in zijn plaats naar de gevangenis. Vanaf dat punt kun je het verhaal niet in de lucht laten hangen. Het meest besproken onderwerp was de slotscène. Men vond het niet overtuigend dat aan het einde van de film Eyüp zijn voorstel aan de ober doet. Ik vind dat wel logisch: die vent heeft een tijdje terug eenzelfde soort aanbod gehad, dus daarom weet hij hoe hij daarmee om moet gaan. Dit geld was bij hem terechtgekomen, en hij is in staat om hetzelfde aanbod te doen aan iemand anders met minder geld dan hij, want de macht heeft een hiërarchische structuur. Waarom zou je voor drie tot vijf jaar naar de gevangenis gaan? Voor mij is het niet de vraag: ‘doet ie het of doet ie het niet?’ maar of hij is gedwongen door de omstandigheden.”

In een interview had u het eerder over de mensen die zich overgeven aan een geloof en niet al te veel vragen stellen over de betekenis van leven en dood. Dat de moeder zich in Three Monkeys volledig overgeeft aan haar minnaar de politicus, is dat ook zoiets? Om de dood van haar kind te vergeten en de pijn daarvan te verzachten? Kunnen we zeggen dat obsessieve liefde de plaats inneemt van haar geloof? “In feite verlangt ieder mens ernaar om zijn verwarde gevoelens in handen te leggen van een autoritaire persoon. Vrouwen hebben daar het meest behoefte aan. Mannen fungeren in het sociale leven als een soort kompas. Er wordt van mannen verwacht dat zij de regels stellen en beleid maken. Daarom weigeren mannen zich over te geven. Vrouwen hebben niet zoveel moeite met krachtig gezag, dus voor hen geeft het rust in hun hoofd om zich over te geven. Vanuit een bepaald standpunt kun je haar dat sociaal gezien niet verwijten. Dus wanneer Hacer wordt geconfronteerd met een dergelijke autoriteit geeft zij zich helemaal over. Tijdelijk wordt ze verlost van alle problemen en verwarringen in haar leven. Tegelijkertijd wordt ze blinder en dover voor andere dingen. Met haar gedrevenheid om in haar liefdesrelatie tot meer dan het uiterste te gaan, lijkt ze expres haar trots te vertrappen. Trots is een last die wij op onze schouders dragen. Het is een rol die je moet spelen. Liefde is iets dat je kan verlossen van die last en dat je helpt een gebied in je ziel te ontdekken dat je niet kent. Masochisme is een gevoel dat hand in hand kan gaan met schuldgevoel. Het was voor mij het moeilijkste om na de dood van de man de psychologie van de vrouw op de voorgrond te plaatsen. Wij proberen allemaal ons masker voor de samenleving op te houden. De realiteit zit verborgen in de kant die wij niet aan de gemeenschap laten zien.”

Welke plaats heeft u op dit moment in de Turkse filmwereld? “In de afgelopen jaren is er een scherpe scheiding ontstaan tussen situatiefilms en verhaalfilms. Men doet net alsof er twee kampen zijn.”

In Three Monkeys heeft u het verhaal een beetje meer naar voren gehaald. Kan dat worden gezien als een reactie op deze polarisatie? “Dat was niet mijn beweegreden. Mijn eigen innerlijke worsteling gaf mij genoeg materiaal. Ik wil de ruige en moeilijk toegankelijke kanten van mijn eigen geest blootgeven.”

Dit interview verscheen eerder verschenen in het Turkse tijdschrift Altyazi. Vertaling: Gunes Uz.