Tentoonstelling Nuri Bilge Ceylan – Inner Landscapes

De tentoonstelling Inner Landscapes in Eye brengt voor het eerst de films en fotografie van Nuri Bilge Ceylan samen. Naast de expositie vertoont het filmmuseum alle speelfilms van de Turkse cineast.

“Ik ben een passieve toeschouwer van de wereld”, zegt Nuri Bilge Ceylan in een interviewfragment dat te zien is aan het begin van de tentoonstelling Inner Landscapes. Eye brengt in deze expositie de films van de Turkse cineast samen met zijn veel minder bekende fotografie. Dat die foto’s op cinemascopeformaat zijn geeft ze als vanzelf een filmische kwaliteit. Toch zijn de foto’s van Cyelan niet simpelweg een verlenging van zijn films of vice versa.

Uiteraard zijn er overeenkomsten en echo’s, maar wat de expositie vooral duidelijk maakt is dat die twee disciplines in het kunstenaarschap van Ceylan op zichzelf staan en vanuit die afzonderlijke posities een dialoog aangaan.

In de expositieruimte van Eye valt direct de hoeveelheid lege ruimte op. Een aantal projectieschermen vertoont scènes uit Ceylans films, aan de wanden hangen in totaal zestien foto’s, allemaal uit de serie Turkey Cinemascope (2003-2012); brede panoramafoto’s, op respectabele afstand van elkaar. De opzet van de tentoonstellingsruimte echoot zo een kenmerk van het werk van Ceylan: de aanwezigheid van negatieve ruimte. Al is die term, altijd al wat onhandig, bij Ceylan zelfs een tikje misleidend.

Binnenwerelden
Tegenover de ingang van de expositie hangt een portret van twee oude mannen. Ze staan net een beetje rechts van het midden, alsof ze een stapje opzij hebben gezet voor de derde aanwezige op de foto: een besneeuwde weg de verte in. Die ruimte voor het landschap komt in de meeste foto’s van Ceylan terug, soms zijn de mensen zelfs maar een stipje in het geheel. Maar het landschap de negatieve ruimte van zijn foto’s noemen, doet ze tekort. Zoals dat ook geldt voor de rol ervan in zijn films.

Ceylan gebruikt landschap om zijn personages in te bedden of juist te isoleren. Om te laten zien waar ze thuis zijn, of juist niet thuis horen. Om hun worstelingen proportie te geven, of daar juist visueel uitdrukking aan te geven. Zie bijvoorbeeld Once Upon a Time in Anatolia (2011), waarin een verdachte de politie naar de plek moet leiden waar hij een lijk begroef. In grote delen van de film rijdt de politiekolonne door het duister, soms zie je nauwelijks meer dan de koplampen van die auto’s en het stuk weg of berm waar die op schijnen. Het verbeeldt niet alleen hoe hun zoektocht een tasten in het duister is, maar ook hoe we in het duister tasten als het gaat om de motieven van de personages.

Het zou makkelijk geweest zijn Ceylans foto’s te combineren met de vele landschapsrijke scènes in zijn films. Maar opvallend genoeg is ervoor gekozen om in de filmfragmenten juist dialoogscènes in binnenruimtes centraal te stellen. Zoals een scène uit Winter Sleep (2014) waarin Nihal haar man Aydin in de keuken confronteert met zijn arrogante houding. Juist door te kiezen voor dit soort scènes ontstaat er een fascinerende dialoog tussen film en fotografie. De opstelling van de zaal maakt dat je altijd foto’s in je zichtlijn hebt terwijl je naar een filmscène kijkt en zo wordt bijna als vanzelf je verbeelding over de figuren die je daarop ziet geprikkeld. Mensen van wie we niets weten, maar die ook elk hun eigen binnenwereld hebben.

Verdwijnpunten
Dat de foto’s daartoe uitnodigen heeft ook te maken met Ceylans spel met verdwijnpunten. In de foto Returning Home, Ardahan (2004) bijvoorbeeld, rijdt een arrenslee richting een huis. Er zijn meerdere diagonale lijnen die door de foto lopen, zoals het pad waar de wagen over rijdt en een hek dat de diepte inloopt, maar vrijwel elk van die lijnen verdwijnt in het in elkaar overlopende witte niets van lucht, sneeuw en mist. Een leegte die je zelf kunt invullen.

Die aanwezigheid van sneeuw is overigens een constante in het werk van Ceylan, zowel in zijn foto’s als zijn films. In een ander interviewfragment dat te zien is in de expositie, vertelt hij dat sneeuw hem aan zijn kindertijd doet denken.

De films die Ceylan maakt zijn van begin tot eind door hem bedacht, en hoewel ze zelden direct autobiografisch zijn, is elk ervan toch een verhuld zelfportret. Dat geldt niet voor de foto’s: die komen in het moment tot stand. Ergens in een interview gaf Ceylan aan dat hij vaak iemand meeneemt als hij gaat fotograferen, die de mensen die hij wil fotograferen aanspreekt, omdat hij dat zelf lastig vindt. In zijn foto’s voel je misschien ook daarom vooral dat je meekijkt met die toeschouwer die hij zichzelf noemt. Dat je niet, zoals in zijn films, naar een afspiegeling van hem kijkt, maar door zijn ogen kijkt naar een wereld die altijd net een beetje buiten bereik blijft.

Nuri Bilge Ceylan – Inner Landscapes | 18 januari t/m 1 juni 2025 | Eye Filmmuseum, Amsterdam | Naast de tentoonstelling is er een uitgebreid zaalprogramma met films en gesprekken. Lees in ons dossier alles over de films van Ceylan.