Mike van Diem over De surprise

Achttien jaar na zijn Oscarwinnende speelfilmdebuut Karakter is Mike van Diem terug met De surprise. “Ik kan me niet voorstellen dat ik een film maak die de tijdgeest wil vangen.”

De zoveelste Nederlandse romcom? Zo wordt De surprise in de markt gezet. “Dit voorjaar komt de liefde onverwacht”, staat als weinig prikkelende aanbeveling op het affiche. Het goede nieuws is dat De surprise geen doorsnee Nederlandse romcom is. “De film is geen Alles-is-mannenharten-straten-liefde-met-Sinterklaas-op-Ibiza”, grapt Mike van Diem in de keuken van Commercial Productions 25 fps, het bedrijf waarvoor hij in de vele jaren sinds Karakter tientallen commercials regisseerde. “Het is geen platte romcom. Hij zit in een romcomjasje, maar is veel meer. Er zit een filosofische basis onder.”

Daarover zo meer, want eerst lost Van Diem het raadsel op waarom het na zijn Oscarwinnende speelfilmdebuut achttien jaar heeft geduurd voor hij een tweede speelfilm maakte. “Na Karakter kreeg ik aanbiedingen uit Nederland en Hollywood, maar er zaten geen interessante voorstellen tussen. Tegelijkertijd liep mijn commercialcarrière uitstekend, omdat bedrijven het leuk vonden om met een Oscarwinnaar te werken. Er was dus geen economische noodzaak om een film te maken.” Achteraf had hij het anders moeten doen, zegt Van Diem. “Ik heb te lang een afwachtende houding aangenomen. Karakter en Alaska (Van Diems Oscarwinnende studentenfilm, JvdB) had ik zelf geïnitieerd en geschreven. Ik had na Karakter gewoon weer zelf een script moeten schrijven. Dan had ik waarschijnlijk veel eerder weer een film gemaakt.”

Audrey Hepburn
Genoeg over het verleden, want met De surprise is er dan toch Van Diems langverwachte tweede film. Net als Karakter is de film gebaseerd op een literair werk, het korte verhaal De surprise van Belcampo uit 1968. Van Diem werd er in zijn Filmacademietijd op geattendeerd en wilde er in 1990 al zijn speelfilmdebuut mee maken. Het kwam er niet van, waarna Karakter een gouden greep bleek.

Waarom De surprise nu alsnog verfilmd? “Het verhaal is om zijn somberheid, maar ook zijn romantiek altijd blijven hangen. De laatste vijftien jaar ben ik buitengewoon opgeknapt, maar ik was vroeger nogal een zwartkijker, had last van depressies. Net als iedere adolescent ben ik wel eens van plan geweest om naar een hoge flat te lopen om er van af te springen. Over dat gevoel, maar ook over het meest romantische dat je kunt meemaken, gaat deze film. Stel je voor: je zit er helemaal doorheen en wil jezelf van kant maken. Je klimt op een hoge brug, kijkt nog eens naast je en daar staat zij: de liefde van je leven. Dat is romantiek in zijn meest extreme vorm.”

Van Diem wilde De surprise niet verfilmen in een hippe, snappy filmstijl, maar als universele, tijdloze cinema. “Ik kan me niet voorstellen dat ik een film maak die de tijdgeest wil vangen. Mijn stijl en filmgrammatica zijn klassiek. Ik ben beïnvloed door mensen als David Lean, Hitchcock en vooral Melville. Als ik de kans krijg, ben ik een Franse metteur-en-scène.” Van Diem klapt zijn laptop open en laat een still zien van Alain Delon in Melvilles Le samouraï (1967), waar een still naast staat van Jeroen van Koningsbrugge in een auto in De surprise. De twee stills lijken uit dezelfde film te komen. Een muisklik verder verschijnt een still van Georgina Verbaan in De surprise en Audrey Hepburn in Charade (1964). “We zijn heel bewust voor de Audrey Hepburn-look gegaan. Georgina heeft net als Audrey een volstrekt uniek uiterlijk. Er is maar één Audrey Hepburn en maar één Georgina Verbaan.” Weer een muisklik verder staan Verbaan en Van Koningsbrugge in een weelderig ingerichte kamer in een landgoed. “Deze scène draaiden we in Duitsland. Cameraman Rogier Stoffers en ik keken elkaar aan en beseften allebei dat we zo’n mise-en-scène sinds de jaren zestig niet meer hadden gezien.” Als bewijs laat Van Diem een still zien uit Hitchcocks Marnie (1964) en George Stevens Giant (1956). De overeenkomsten zullen niemand ontgaan. “Het zit in de combinatie van licht, kostuums en de overdreven theatraliteit, waar ik erg van houd. Ik streef niet naar realisme. Ik wil dat mijn acteurs binnen hun rol geloofwaardig zijn, maar verder zoek ik het in theatrale abstractie. Niet in realisme, want dan maak je nooit een opera. Als kunstenaar wil je iets tijdloos en het liefst iets goddelijks maken.”

Eigenheid
Grote woorden, maar hij meent het. Die enorme ambitie treft hij ook aan bij Paul Verhoeven en Alex van Warmerdam. “Verhoeven is een fantastische, virtuoze regisseur. Ik bewonder in hem dat zijn films altijd over dezelfde thematiek gaan: wij zitten hier als keurige beschaafde mensen, maar in ons woedt het beest. Dat is zijn eeuwige obsessie.” De personages in de films van Van Warmerdam staan dichter bij het werk van Van Diem. “Bij ons allebei vind je gemankeerde personages met kleinmenselijke zwakheden. Alleen heb ik meer mededogen en compassie met ze. Soms vraag ik me bij films van Alex af of hij mensen haat. Hij is cynisch, mijn oordeel is zachter.” Van Diem vindt jonge Nederlandse filmmakers te weinig ambitieus. “Van Sanne Vogel, die ik hoog heb zitten, heb ik een meesterlijke korte film gezien, maar dan lees ik dat ze een remake gaat maken van een buitengewoon matige Vlaamse film. Jongens en meisjes — papa spreekt — het leven is kort, leg de lat hoger! Waarom al die dertien-in-een-dozijn-films? Probeer een film te maken die eigen is. Vind je eigen stem! Wat mensen ook van De surprise vinden, de film heeft eigenheid.”

Die eigenheid zit bij Van Diem in de stijl, maar ook in de thematiek. “Mijn films gaan over emotionele armoede en de fundamentele eenzaamheid van het individu. Vooral Alaska laat duidelijk zien dat je als mens buitengewoon eenzaam bent en zelfs van intimi nooit weet wat er werkelijk in hen omgaat.” Waarom hij zo geïnteresseerd is in existentiële problemen? “Met psychologie van de koude grond zeg ik dat het door mijn afkomst komt. Net als Alex van Warmerdam groeide ik op in een gezin met drie broers. In een interview met Alex heb ik wel eens gelezen dat er thuis veel onderhuids bleef. Dat was bij mij ook het geval. Leven in de brouwerij, wat je met zussen kunt hebben, met alle emoties die erbij horen, is mij volkomen vreemd. Ik had een goede, maar volstrekt zwijgende relatie met mijn moeder. Met mijn vader had ik een buitengewoon slechte relatie.” Lachend: “Ik geloof dat ik daarover al een film heb gemaakt, maar ik vrees dat die ontbrekende vaderfiguur ook in de toekomst niet uit mijn films te slaan is.”