Cristi Puiu (licht bezopen) over Sieranevada

Cristi Puiu kan geen slechte films maken. Of korte. Het drie uur durende Sieranevada lijkt Puiu’s idee van een soap-serie, maar dan wel meteen een hele goede.

Het is ochtend in Cannes dus Cristi Puiu schenkt nog eens bij, terwijl het groepje journalisten probeert de redeneringen van de Roemeen te volgen. Geen probleem. Een filmmaker van zijn statuur mag best aangeschoten orakelen. Trouwens, ook straalbezopen klinkt hij ongetwijfeld nog steeds intelligenter en samenhangender dan je-weet-wel-wie.

Behalve twee buitenscènes die allebei met parkeren te maken hebben, met een plek vinden in de wereld dus, speelt Puiu’s drie uur durende Sieranevada zich helemaal af in een appartement in Boekarest, waar de familie van de overleden pater familias een wake houdt. Kleine en grote ergernissen spelen op, het communistische verleden wandelt binnen, 9-11 blijkt een inside job en de arts Lary die de hoofdrol speelt, krijgt buiten ruzie met het buurtgajes, vanwege zijn geparkeerde auto en omdat hij überhaupt geboren is.

Een van de journalisten begint: "Hoe kan het…", maar de rest van de vraag wordt overstemd door een telefoon. Puiu’s telefoon. "Mijn vrouw. Over de wolf gesproken." Hij kan niet praten nu, roept hij in het toestel.

Hoe kan het… "Dat is een goeie vraag. Nee, echt. Omdat we denken dat we de mensen kennen waar we mee samenleven. Onze moeder, onze vader, onze kinderen. Maar dat is niet zo. Tenzij er een conflict is of iemand ernstig ziek wordt, stellen we geen vragen over anderen. We zijn vooral met onszelf bezig. Ook wanneer de personages praten over wereldgeschiedenis, 9/11 of Ferrari’s, zijn ze met zichzelf bezig, om hun eigen identiteit en territorium te bepalen. Beweren dat 9/11 een inside job was, is zeggen dat je meer weet dan anderen. Het komt me voor dat veel mensen de behoefte hebben om iets te verdedigen. Een filosofie, een sportclub. Blijkbaar iets om je mee te onderscheiden. Of om macht uit te oefenen. Die ruzie om een parkeerplek in de film is een tafereel dat je dagelijks overal tegenkomt in Boekarest. Territoriumgedrag."

U bedoelt dat we rollen spelen? "Ja. Dat is trouwens ook wat de acteurs tegen me zeggen als ik zeg dat ze moeten zijn in plaats van spelen. Zoals in het echte leven, vragen ze dan. Nee, zeg ik dan, in het echte leven loop je vooral te liegen. Ik lieg nu ook, tegen jullie. Ik speel de rol van de regisseur die uitgenodigd is door het festival en ik conformeer me aan de status die daarbij hoort."

Als u zich niet zou conformeren, wat zou u ons dan vertellen? "Stel maar een vraag."

Ik lees vaak dat u The Death of Mr Lazarescu weigert uit te leggen als een kritiek op de falende Roemeense gezondheidszorg. Is Sieranevada evenmin een film over Roemenië en alleen een verhaal over deze familie? "Ik ben verkeerd geciteerd. Critici schrijven altijd dat de artsen geen aandacht hadden voor die oude, arme, stervende Lazarescu. Ok, dat hadden ze niet. Maar hoe zit het met jullie critici zelf? Het is zo makkelijk om te wijzen. Lopen jullie wel eens de Spoedeisende Hulp binnen? Ik wel. Om me voor te bereiden op die film maar ook als patiënt. Toen ik mijn eerste film klaar had, werd ik ernstig ziek. Dacht ik dat ik dood zou gaan. Plus: mijn vader werkte op de administratie van een ziekenhuis. Mijn moeder was leraar. Gezondheidszorg en onderwijs, de sectoren waar mensen onder het communisme de laagste lonen verdienden. Mijn ouders hadden geen geld voor een babysitter dus ik was vaak in het ziekenhuis. Ik zag de artsen aan het werk. Het klopt, er is een probleem in de gezondheidszorg. Maar waar? Ligt het bij de artsen? Bij de vanzelfsprekendheid waarmee ze aannemen dat ze na een studie geneeskunde ook echt arts zijn? Ik weet het niet."

Ook bij Puiu begint het te dagen dat zijn betoog geen antwoord was op de vraag dus hij houdt op met praten.

Over het communisme gesproken, u wilde per se een bestaand appartement uit die tijd. "Ja, het is een van de grootste appartementen die de communisten in Boekarest hebben gebouwd. Buiten het paleis voor Ceaucescu dan. Honderd vierkante meter. Ik wilde dit appartement omdat het een centrale hal had, van waar we met de camera de verschillende kamers in konden kijken. Want overal is gekibbel, overal zijn verhalen te horen."

Die camera is opvallend proactief. Er is een scène waarin de camera zich naar een deur beweegt om een kamer binnen te gaan maar terugdeinst omdat de deur dicht is. "De camera volgt het geluid. In films heeft de camera meestal een soort alwetende blik. Het is de blik van de alomtegenwoordige maker die alles al weet. Maar voor mij is de camera veel menselijker en feilbaar. Ik zal een camera nooit op een plek laten filmen waar een mens niet kan komen, bijvoorbeeld door voor op een auto te filmen terwijl de auto rijdt. In deze film, die zich volledig afspeelt tijdens de wake voor een overleden familielid, kon ik van de camera een echt mens maken. Nou ja, een onzichtbaar mens. De geest van de overleden man, die door het appartement zweeft en liefdevol naar zijn familie kijkt en naar de gesprekken luistert. Daar huilt iemand, daar lacht iemand. Het is zoals ik me de familiebijeenkomsten van vroeger herinner.
"Om nog even terug te komen op die vraag over Roemenië. Een film maken in Roemenië betekent een film maken over Roemenië. Kan niet anders. Natuurlijk bedacht ik al schrijvende dat deze wake een microkosmos is waar je het hele land in kunt ontwaren: de complottheoreticus die denkt dat ‘ie constant bedonderd wordt, de oude tante die terugverlangt naar het communisme. Maar zo begin ik niet te schrijven. Zo van: we gaan even een fijne microkosmos in elkaar draaien.
"Weet je wat trouwens heel Roemeens is? Wat ik in de film heb proberen te stoppen? Het idee van ‘benaderen’ [‘approximation’, zegt Puiu]. Ik laat mensen opzettelijk langs elkaar heen praten. Ze naderen elkaar maar komen nooit echt samen. Dat geldt niet alleen voor gesprekken. Als je iets van iemand gedaan wilt krijgen en je legt uit wat je wilt, willen ze het altijd net anders doen. Heel Roemeens. Ik heb bewondering voor wat Pythagoras en de rest in de wiskunde voor elkaar hebben gekregen. Dat had in Roemenië nooit gekund."

Hij begint uit te wijden over de schoonheid van Lego en de improvisatie die je daar op los kunt laten en vraagt zich af waarom de Roemenen onder Ceausescu in godsnaam auto’s uit Frankrijk importeerden — maar na een tijdje komen we terug bij de fim.

Nog één vraag. Het ritueel tijdens de wake. "Precies ja. Omdat Jezus zonder kleren werd gevonden… Ik bedoel, omdat ze alleen kleren vonden toen Jezus was gestorven en er geen lichaam in die grot lag, hebben ze alleen de kleren begraven. Met de wederopstanding bedoel ik. Dus in dit ritueel leggen we de kleren op tafel en verklaren dat er niemand gestorven is. Ook heel Roemeens. Alsof diegene nog onder ons is. En weet je dat die hele scène niet eens in het script stond? Heb ik pas tijdens het draaien verzonnen."