Angelina Jolie over In the Land of Blood and Honey

Angelina Jolie schreef en regisseerde In the Land of Blood and Honey, over de open wond in de recente Europese geschiedenis: de etnische oorlog in voormalig Joegoslavië.

Als VN-ambassadeur voor de vluchtelingen bezocht Angelina Jolie sinds 2002 meer dan dertig conflictgebieden, van Sierra Leone tot Pakistan. Best opmerkelijk dus dat ze voor haar filmdebuut In the Land of Blood and Honey een oorlog koos die in het collectief geheugen alweer is weggezakt. Een voor de hand liggende openingsvraag als we Jolie telefonisch te spreken krijgen.

"Waarom Bosnië? Omdat ik altijd sterk het gevoel heb gehad dat ik er te weinig over wist. Ik was pas zeventien toen die oorlog plaatsvond en ik heb nooit precies begrepen wat zich daar afspeelde en waarom. Tijdens mijn VN-werk begon ik er meer over te lezen en raakte ik volledig in de ban. Het was een heel ongewone oorlog: de meest bloedige in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog. Het duurde vier jaar en niemand stak een vinger uit. Precies op dat moment won Schindler’s List een Oscar en riep iedereen: ‘Dit nooit meer!’ En het gebeurde onder onze ogen!"

Daniel zegt steeds tegen Ayla: ‘Het is zo ingewikkeld’. "Wat ik heb willen laten zien is dat in een oorlog niets zwart of wit is. De geschiedenis wil ons doen geloven dat er geen nuances zijn: één kant is goed, de ander fout. Maar al deze mensen waren in de eerste plaats Joegoslaven, inwoners van een land met een zeer complexe geschiedenis. Toen de oorlog in Bosnië uitbrak waren het buren, vrienden, zelfs echtparen. Zeventien procent van de huwelijken was gemengd! Het was de meest harmonieuze multiculturele gemeenschap van Europa. Dus als Daniel zegt dat het ingewikkeld is, komt dat van een man die opgroeide als de gelijke van zijn moslimburen. Vervolgens kreeg hij van nationalisten te horen dat de vrouw van wie hij houdt niet goed is voor zijn land. Dus ja, voor hem is het echt ingewikkeld."

Zouden ze zonder de oorlog een toekomst hebben gehad? "Centraal stond voor mij hoe die oorlog relaties beïnvloedde. Als die niet was uitgebroken dan waren Daniel en Ayla een stel geworden, hadden ze kinderen gekregen en waren ze gelukkig geweest. Zo denkt Ayla bij aanvang van de film over hem. Maar wanneer ze Daniel terugziet, draagt hij het uniform van de vijand. Alleen zijn de woorden uit zijn mond nog steeds van de man die ze voor de oorlog kende. En hij is haar enige manier om te overleven. Ze ziet hoe hij zijn menselijkheid probeert te behouden. Maar terwijl de oorlog Daniel verandert, veranderen Ayla’s gevoelens voor hem. De oorlog vernietigt alles wat ze hadden kunnen zijn."

Religie speelt in uw film een ondergeschikte rol. "Voor mij was het nooit een religieuze oorlog, hoewel het dat voor sommige mensen wel is geworden. Het is… [ze zucht], hoe zal ik het zeggen? Vandaag de dag is de religieuze verdeeldheid zo groot in dit land. Niet vanuit de bevolking, maar vanuit hun leiders en een wetgeving die voorschrijft dat als je van die religie bent, je naar deze school moet. Als ik het mijn cast vroeg, was dat helemaal niet de manier waarop ze opgevoed waren in het oude Joegoslavië. Veel acteurs hadden een christen- en een moslim-ouder. Sommigen waren gelovig, anderen helemaal niet. De oorlog dwong mensen voor een religieus label te kiezen terwijl ze dat helemaal niet wilden. Daarom vond ik het belangrijk om Ayla te presenteren op een manier waarop veel mensen een moslima niet zien. Ze is een Sarajevo-moslim uit de jaren negentig. Je kon het aan hun uiterlijk niet zien. Omdat die religie voor veel mensen geen strijdpunt was, wilde ik niet dat het een film over geloof werd. Maar het moest er wel in voorkomen."

Als u al een schuldige aanwijst dan is het de internationale gemeenschap. "Ik vind dat de wereld enorm tekort is geschoten. En dan ook echt iedereen, regeringen en organisaties. Ik heb met veel journalisten gesproken die soms jarenlang actief bij de strijd betrokken waren. Men deed zijn uiterste best om informatie naar buiten te brengen, met het idee dat er een interventie zou komen. Maar die kwam niet. Toen ik voor de film verslaggevers en overlevenden bijeenbracht leidde dat tot heel emotionele momenten. Ze deelden allemaal het gevoel dat de wereld zich van hen had afgekeerd. Kijk, een interventie hoeft niet altijd militair te zijn. Een dialoog kan ook al invloed hebben, of gewoon kennis verspreiden. Het hoeft echt niet altijd boots on the ground te betekenen."

Wat voor rol kan een film daarin spelen? "Mijn cast bestond uit mensen van alle strijdende partijen. Ze wilden dolgraag met hun verhalen naar buiten komen, om te voorkomen dat zoiets weer gebeurt. Te veel beschadigde mensen denken dat niet over de pijn praten de beste manier is om ermee om te gaan. Emotioneel snap ik dat wel, maar verstandelijk weet ik dat je erover moet praten om verder te kunnen. Dus er heerste heel erg het gevoel: laten we dit verhaal samen vertellen en hopen dat mensen erover in gesprek raken. Of ze de film goed of slecht vinden. Een debat dus, want praten is beter dan zwijgen. Dat is mijn doel. Het is misschien geen hoog doel, maar in een land als Bosnië kan het wel degelijk verschil maken."