Steve McQueen over Shame

Zowel Steve McQueens Hunger als zijn tweede film Shame over seksverslaving en familiebanden zijn gepassioneerd en opruiend. De Brit blijkt in gesprekken al even vurig.

Laten we bij New York beginnen. Waarom besloot u Shame daar te maken? "Ik heb nooit een film in New York willen maken. Nooit. Ik heb in Londen geprobeerd in contact te komen met seksverslaafden maar niemand wilde met ons spreken. Het toeval wilde dat alle specialisten op het gebied van seksverslaving in New York werken. Die brachten ons in contact met enkele seksverslaafden; vandaar dat het ook zinnig leek om de film in New York te maken. De wind had ons daar gebracht."

Uiteindelijk is New York een belangrijk personage in Shame en in hoofdpersoon Brandons leven. "Absoluut. Ik kom al sinds 1977 in New York; veel familieleden wonen er, en ook mijn werk als kunstenaar centreert zich daar. Ik kom er twee, drie keer per jaar. Hoewel ik in Amsterdam woon, is het na Londen denk ik de stad waarmee ik het meest vertrouwd ben, vooral Manhattan, waar het grootste deel van de film zich afspeelt. Wat me interesseert is dat veel New Yorkers in de lucht wonen en werken. Die appartementen hebben fantastische panoramische uitzichten, maar wat dat in feite doet is je eigen perspectief op het leven eenzamer maken. Er is geen ruimte en om de illusie van ruimte te creëren zijn er die gigantische ramen. Maar daarmee ook het besef dat je altijd slechts één in een miljoen bent, onbelangrijk."

Brandon is een zeer ritualistisch wezen. "Zeker. Die rituelen fascineren me: zijn reis van huis naar werk, de maaltijden die hij laat bezorgen, hoe hij jogt. Maar het ritueel dat me het meest fascineert is de muziek. Het idee dat hij naar Glenn Gould luistert en een hang heeft naar vinyl, was erg belangrijk. Het maakt muziek tastbaar: hoe je de plaat uit de hoes haalt, hem op de speler plaats, de arm erover legt… Ik wilde dat hij een fysieke connectie met muziek had."

Over techniek gesproken: hoewel we niet te weten komen waar Brandons verslaving begon, lijkt u de schuld niet alleen bij internet te willen leggen. "Seks is dankzij internet toegankelijker geworden. Toen ik opgroeide was er hooguit pornografie op de bovenste plank van de sigarenboer; nu klik je twee keer en staat het op je scherm. Dus internet heeft seksverslaving absoluut vergemakkelijkt, maar het is er niet de oorzaak van. Brandon huurt ook prostituees in, hij bekijkt pornoblaadjes, hij fetisjeert het verzamelen daarvan, dus zoals veel van deze mensen heeft hij meerdere manieren om aan zijn trekken te komen."

Shame is een snapshot in zijn leven; we zien het begin- en eindpunt van zijn reis niet. "Dat klopt precies: we vallen erin zonder kop of staart. Het is een moment, we kennen hem niet voor dat moment en we zullen niet weten wat er daarna met hem gebeurt. We tonen de situatie met hem en Sissy zonder hun verleden uit te leggen, omdat ik niet wilde dat het vertrouwd zou worden. Elke toeschouwer neemt zijn eigen bagage mee, ze kunnen zelf wel aanvoelen wat er gebeurd kan zijn. Bovendien wilde ik niet dat het verleden een excuus zou worden voor wat Brandon doet."

Waarom denkt u dat seksverslaving nog altijd niet veel getoond wordt in de media? "Als je vijftig jaar teruggaat, voor Billy Wilder’s The Lost Weekend, was alcoholisme ook niet te zien. Nu wordt het serieus genomen. Het is hetzelfde met seksverslaving. Toen ik er voor het eerst over hoorde, moest ik ook lachen. Maar als je weet dat deze mensen zichzelf tienmaal per dag moeten bevredigen vergaat het lachen je wel. Omdat seks overal is in onze cultuur lijkt het geen probleem, en als je een gezond seksleven hebt is het fantastisch, maar als seks iets wordt dat je nodig hebt om de dag door te komen is dat gevaarlijk ongezond."

Is Shame een sociale observatie? "Dat is het niet, in de zin dat ik geen commentaar lever, maar gewoon de realiteit laat zien. Ik sta niet met een rode vlag te zwaaien, heb er geen oordeel over, geen behoefte om een statement te maken. Ik ben een immoreel persoon die zo af en toe het morele spectrum in leunt. Al sinds het begin der tijden doen kunstenaars dat: kijken naar onszelf en onszelf op het canvas of in sculpturen of in de cinema zetten."

Was er een moment ergens voor Hunger waarop u besloot dat u zich op film ging richten? "Nee. Het onderwerp dicteert wat ik ga doen. Het volgende idee verlangt misschien dat ik een sculptuur maak, of een zeefdruk. Bobby Sands vereiste een narratief, een speelfilm, net als seksverslaving, maar andere keren werkt dat anders. De inhoud draagt de vorm aan."

Maakt u kunst voor uzelf? "Nee, nee, zo egoïstisch ben ik niet. Het gaat niet om ik maar om we. Om een film te maken is een immense hoeveelheid samenwerking vereist. Het was belangrijk om Shame te maken. Punt."

U waardeert de inbreng die anderen hebben. "Ja, maar ik ben ook een extreem meedogenloze dictator. Maar ik ben niet dom: zoals elke goede leider zal zeggen, moet je het talent in anderen herkennen om je eigen werk beter te maken. Ik werk samen met extreem getalenteerde mensen, het neusje van de zalm. Maar ze hebben een stimulans nodig, iemand die ze ophitst en inspireert, die ze toestaat hun talent naar voren te brengen. Dat is waar leiderschap om draait: de mensen om je heen inspireren, van de acteurs tot de cameraman tot de cateraar. Als het eten op de set waardeloos is, wordt het een ramp. Zorg voor je chef en je zorgt voor je film."

Adam Woodward

Een langere versie van dit interview verscheen eerder in het filmtijdschrift Little White Lies.