Actie! Op de set van Gesneuveld

Plein 4, 2511 CR Den Haag, 1 december 2011, 15.12 uur

De afdeling bedrijfsmaatschappelijk werk van het Ministerie van Defensie is sinds de missie in Uruzgan, waarbij vijfentwintig Nederlandse militairen de dood vonden, enorm gegroeid. In het hele land zijn tachtig maatschappelijk werkers aan het werk om nabestaanden van gesneuvelde militairen te begeleiden.

Iedere militair die wordt uitgezonden heeft voor vertrek twee adressen opgegeven van relaties die als eerste moeten worden gewaarschuwd. Defensie probeert de familie binnen anderhalf uur te bereiken. “Nee, nee, niet zeggen! Ik wil het niet weten”, riep de zwangere Claire Rosier toen een militair bij haar binnen wilde komen. Ze smeet de deur dicht. Na een kwartier deed ze alsnog open. De militair draaide er niet omheen. “Mevrouw, ik moet u dit toch vertellen. Uw man is in Afghanistan omgekomen.”

In de documentaire Gesneuveld (werktitel) laat filmmaker Robert Oey, die zich in films als Wonderland (2004), De zwemmers (2007) en De leugen (2010) ook al uiterst geïnteresseerd toonde in de Nederlandse volksaard, zien hoe medewerkers van Defensie nabestaanden het slechte nieuws brengen dat hun zoon of dochter is omgekomen. Hij stelt de vraag hoe het is om geholpen te worden door dezelfde organisatie die verantwoordelijk was voor het welzijn – en dus ook voor de dood – van hun dierbare.

Hij velt geen oordeel, vraagt niet naar de zin van de missie, maar laat minutieus zien op welke manier er wordt omgegaan met deze bijzondere vorm van de dood en wat voor drama zich de afgelopen jaren op tal van plaatsen in Nederland heeft afgespeeld. Ouders, grootouders, zussen en broers, collega’s; iedereen vertelt hoe het was om dat vreselijke nieuws aan te moeten horen én hoe het leven toen toch weer verderging. Het Ministerie van Defensie zette alle deuren voor hem open; Oey mocht ook een verkenningsmissie naar Kunduz filmen, “om te laten zien dat het niet ophoudt; dat het doorgaat”.

Ook generaal Peter van Uhm komt aan het woord; Oey filmde de Commandant der Strijdkrachten in zijn werkkamer op het Ministerie van Defensie in Den Haag. Van Uhm werd 17 april 2008 geïnstalleerd als opvolger van luchtmachtgeneraal Dick Berlijn. Na het feestje was hij met zijn vrouw in Den Haag blijven slapen. Toen hij de volgende ochtend voor het eerst naar zijn werkplek in het ministerie liep, zag hij helemaal niemand, herinnert hij zich achteraf. In het statige vertrek trof hij zijn plaatsvervanger, die hem vroeg even te gaan zitten: Van Uhms zoon, de 23-jarige eerste luitenant Dennis, was in Afghanistan omgekomen door een bermbom.

Ook Van Uhm schoot direct in de ontkenning. Het kon Dennis niet zijn geweest. Als officier zou hij nooit in een gepantserd voertuig gaan zitten; officiers moeten immers het overzicht behouden. “Ga maar terug”, zei hij. “Met deze informatie ga ik niet naar mijn vrouw.”

Van Uhm had gelijk wat betreft het voertuig, niet wat betreft zijn zoon. Die was dood. Het enige wat in zijn werkkamer aan hem herinnert is de sabel in de vensterbank. Hij behoorde toe aan Van Uhm zelf; toen Dennis afstudeerde aan de KMA heeft hij hem cadeau gedaan. Nu heeft hij hem weer terug, tot zijn leedwezen.

Gesneuveld (werktitel) | Nederland, 2012 | Producent Pieter van Huystee | Regie en scenario Robert Oey | Camera Jeroen de Bruin | Montage Chris van Oers | Muziek Reyn Ouwehand | Kleur, 90 minuten | Te zien vanaf voorjaar 2012