Omzet bioscopen en theaters meer dan gehalveerd

Het aantal bezoekers van bioscopen en filmtheaters is vorig jaar met 55,93% gedaald, de omzet zelfs nog iets meer. Oorzaken: elf weken verplicht dicht, beperkte zaalbezetting als de deuren wel open zijn en uitgestelde blockbusters. Faillissementen zijn niet uitgesloten en het duurt waarschijnlijk vijf jaar om de schade te herstellen – mits streamingdiensten niet blijvend de markt inpikken. Dat blijkt uit vandaag gepubliceerde jaarcijfers van koepelorganisaties FDN en NVBF.

Het jaar begon goed. Ondanks het vooruitzicht van een EK Voetbal en de Olympische Spelen was de bioscoopbranche ervan overtuigd het recordjaar 2019 te evenaren of zelfs te overtreffen. Het Nederlandse bioscoopbezoek laat immers al jaren een gestage groei zien en er stond een flink aantal gegarandeerde publiekstrekkers op de releaselijst, de 25^ste James Bond-film No Time to Die voorop. Tot en met 14 maart, de dag van de eerste lockdown, werden 738.047 meer bioscoopkaartjes verkocht dan in dezelfde periode in 2019. Maar in de maanden die volgden werd die ‘voorsprong op het recordschema’ geheel teniet gedaan.

In 2020 gingen 16.760.779 mensen naar de film, vergeleken met 38.033.401 het jaar daarvoor. De omzet daalde van €347.602.958 naar €151.600.668, een krimp van maar liefst 56,93%. De licht gedaalde gemiddelde ticketprijs – was €9,14 in 2019 maar werd €9,04 in 2020 – heeft er iets mee te maken. Maar de pijn zit vooral in het lagere aantal bezoekers. Gingen we in 2019 nog gemiddeld 2,2 keer per jaar naar de film, vorig jaar lag dat niveau op 1,0. Voor dergelijk lage bezoekcijfers moeten we helemaal terug naar 1994. Schrale troost: Nederland doet het iets beter dan het internationaal gemiddelde. Accountantskantoor PwC schat dat de bioscoopomzet wereldwijd met 66% omlaag is gegaan.

De best bezochte film van 2020 was 1917. De film van Sam Mendes trok 1.002.600 bezoekers. Dat is veel minder dan de koploper van 2019, The Lion King die ruim 3 miljoen kijkers trok, maar niet zo gek veel minder dan de 1,3 miljoen kaartjes die werden verkocht voor de best bezochte films van 2018 en 2017 (Bohemian Rhapsody en Despicable Me 3). De nummer 2 op de lijst van 2020 is Tenet, zo’n beetje de enige blockbuster die in coronatijd is uitgekomen. Mede dankzij het beste openingsweekend van het jaar haalde de film van Christopher Nolan een eindscore van 720.185 bezoekers. De top-3 wordt vervolmaakt door De beentjes van Sint-Hildegard, dat 711.864 keer werd bezocht.

Het Herman Finkers-vehikel van Johan Nijenhuis is één van de vijf Nederlandse titels in de top-20. Ook April, May en June, Onze jongens in Miami, Alles is zoals het zou moeten zijn en De grote slijmfilm konden concurreren met het internationale aanbod. De films die buiten die top-20 vallen boerden ook niet slecht, mede door de afwezigheid van Amerikaanse blockbusters. Met 43 titels op een totaalaanbod van 331 films die in 2020 zijn uitgebracht, wist de Nederlandse film een marktaandeel van 21% te realiseren. En dat is stukken hoger dan het tijdenlang geweest is. Vorig jaar nog bleef het steken op 12%.

Dat de desastreuze omzetdaling nog niet geleid heeft tot een faillissementsgolf, heeft alles te maken met de steunmaatregelen van de overheid, waardoor exploitanten in ieder geval hun loonkosten deels vergoed krijgen. “Maar ik sluit niet uit dat er nog partijen omvallen, vooral kleine onafhankelijke theaters,” zegt Winnie Sorgdrager, voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Bioscopen en Filmtheaters (NVBF), in een telefonische reactie. “Die hebben minder vet op de botten, zitten vaak in gehuurde panden en hadden veel last van het vijftien weken durende verkoopverbod wat betreft eten en drinken. Maar de komende jaren gaan moeilijk worden voor de hele sector. De Raad voor Cultuur stelde dat het minstens vijf jaar duurt voordat we weer op het oude niveau zitten en dat wordt door mensen in de sector onderschreven.”

De vraag dringt zich dan ook op of de lockdown-maatregelen niet te streng zijn geweest, een middel dat erger is dan de kwaal. “Wij hebben gelobbyd voor maatregelen op maat, waren ook de eerste sector met een protocol, maar het is niet gelukt de lockdown af te wenden”, erkent Sorgdrager. “Minister Van Engelshoven heeft nu toegezegd dat er in januari een kleinschalige test komt in het Utrechtse Beatrixtheater om te zien wat we kunnen doen met ventilatie, zitplaatsverdeling en dergelijke.”

De coronacrisis heeft de opmars van streamingdiensten in een stroomversnelling gebracht. In 2015 lag de wereldwijde omzet van bioscopen nog drie keer zo hoog als die van Netflix, Amazon, Disney+ en soortgelijke platforms, maar vorig jaar streefden de streamingdiensten de theaters voorbij. Toch is Sorgdrager niet bang dat thuiskijken-op-bank het samen-in-het-donker uit de markt zal drukken. “Bioscoopbezoek is nog altijd een avondje uit, een beleving. En de sector blijft innoveren en investeren om onderscheidend te zijn. Zo zag je afgelopen jaar de opkomst van de boetiekbioscoop.”

Opmerkelijk is dat de investeringen in de branche in 2020 niet zijn gestopt. Er zijn vier nieuwe bioscopen bijgekomen, in Haarlem, Nijmegen en Roosendaal. Die zijn gezamenlijk goed voor tien zalen met 1200 stoelen. Sorgdrager: “Natuurlijk kun je niet eindeloos doorgroeien, maar er wordt ook geïnvesteerd in upgrading en renovatie. Bioscopen en theaters zullen in de toekomst steeds meer plekken worden voor meer dan alleen filmvertoning.”

Ook Hajo Binsbergen, bestuurslid van Filmdistributeurs Nederland (FDN), ziet in de groei van streamingdiensten geen gevaar voor de filmvertoningsbranche. “Die twee gaan juist goed samen. Nederland heeft internationaal een van de hoogste penetratiegraden wat betreft Netflix-abonnementen, maar tegelijkertijd is het bioscoopbezoek hier de afgelopen tien jaar harder gegroeid dan elders. En dat heeft veel te maken met de investeringen in de infrastructuur.”

Sommigen in de branche denken dat dat wel eens zou kunnen veranderen met het opheffen van de zogenaamde release windows, de periode van doorgaans twee, drie maanden tussen release in de bioscoop en via streaming. Warner Bros., de distributeur waar Binsbergen managing director Nederland van is, legde eind vorig jaar een bommetje onder de release windows door aan te kondigen al haar films in 2021 gelijktijdig uit te brengen in de bioscoop en via HBO Max. “Maar dat geldt alleen voor de coronaperiode en de Verenigde Staten,” verzekert Binsbergen. “Voor Nederland is er niets veranderd. Over release windows wordt overigens al langer gesproken. En dat zal nog wel even doorgaan.”

Hoewel niemand kan voorspellen hoe de coronacrisis zich verder ontwikkelt, leeft de hoop dat de sector in 2021 terugveert. “Mensen hunkeren naar een avondje uit,” beamen Sorgdrager en Binsbergen los van elkaar. Na twee keer te zijn uitgesteld zal dan eindelijk No Time to Die te zien zijn. Maar ook titels als Dune, Space Jam, De slag om de Schelde en de nieuwe Paul Verhoeven-film Benedetta beloven publiekstrekkers te worden. Als de maatregelen (gedeeltelijk) worden opgeheven zijn dit de reddingsboeien voor een sector die een historisch zware klap heeft geïncasseerd. En die misschien blijvend is veranderd.