Small Axe

Goede muziek, dampende curry en kleurrijke personages

Small Axe: Lovers Rock

Met de gelauwerde anthologiereeks Small Axe, over de alledaagse vreugden en beproevingen van zwarte Londenaars met een West-Indische achtergrond in de periode 1968-1984, vult filmmaker Steve McQueen een pijnlijke lacune in het Britse historische bewustzijn. De vijf speelfilms worden in het kader van de Amsterdam Art Week eenmalig vertoond in Eye.

Toen twee delen van Small Axe vorig jaar werden geselecteerd voor Cannes rees meteen de vraag: is het historische vijfluik, dat is gebaseerd op waargebeurde verhalen uit de West-Indische gemeenschap in Londen, een televisieserie of een filmreeks? Buiten vertoningen op festivals was de ‘echte’ première van dit nieuwste project van Steve McQueen (Hunger, 2008; 12 Years a Slave, 2013) afgelopen november op BBC 1. Dit was exact McQueens bedoeling, want de regisseur wilde voor Small Axe een zo groot mogelijk publiek. Onder meer omdat er tot nu toe bij de Britse omroep vrijwel geen aandacht was voor de West-Indische gemeenschap .

Mangrove

Maar vergis je niet: de vijf speelfilms – die los van elkaar staan – lenen zich uitstekend voor het witte doek. Cameraman Shabir Kirchner filmde zowel digitaal als analoog, op 16 millimeter en 35 millimeter. Samen met McQueen creëerde hij voor elke film een eigen esthetiek. Hun oog voor detail is verbluffend, zoals in de langste film uit de reeks, Mangrove. Hierin volgt de camera Frank Chrichlow (Shaun Parkes) die in zijn wijk een Caribisch restaurant opent. De racistische politieagent Frank Pulley (Sam Spruell) ziet deze ontwikkeling – mensen van kleur die succesvol ondernemen – met lede ogen aan.

Mangrove is een onvervalste reis in de tijd, naar de Londense wijk Notting Hill in 1970. Over alles is nagedacht: het rijke behang, de fijne kostuums, de Caribische keuken en de muziek uit die tijd – bijvoorbeeld de reggae van Toots & The Maytals. Wat daarnaast opvalt is dat de West-Indische Londenaars voor hun welzijn vooral op zichzelf zijn aangewezen (het is een rode draad in Small Axe). Klagen bij de politie over de politie heeft geen zin. Hoewel in Mangrove, die draait om de fameuze ‘Mangrove Nine’, een groep activisten die in 1970 protesteerden tegen de politie, wel doorschemert dat verandering in aantocht is.

Red, White and Blue

In Red, White and Blue zien we hoe agent Leroy Logan (John Boyega) een decennium later de politieorganisatie van binnenuit te veranderen. De forensisch onderzoeker met West-Indische roots besluit een carrièreswitch te maken naar een baan als diender, in een grotendeels wit politiecorps – getuige ook een shot waarin hij door een gang wandelt met alleen maar portretten van witte officiers. Logan wordt door het gros van zijn witte collega’s gezien als ‘de ander’, terwijl hij op straat door West-Indische Londenaars wordt bestempeld als verrader. Dit is de assimilatie-paradox: als Logan assimileert dan moet hij het racisme op de werkvloer tolereren, en verloochent hij zijn afkomst. Maar als hij zich afkeert van zijn collega’s , dan zal hij het in zijn eentje moeten zien te rooien.

Boyega acteert deze wrangheid vol overtuiging, en won voor zijn rol een Golden Globe. Het idee van Logans beklemmende leven wordt in de film treffend geïllustreerd in een onverwachts, bijna pijnlijk lang shot van vogels in de lucht, die vrij zijn om te gaan en staan waar ze willen. Waarmee McQueen lijkt te refereren naar de wisselwerking tussen de (door de witte overheid) zorgvuldig begrensde levensmogelijkheden van zwarte Londenaars, en de vreugde die ze toch dankzij hun eigen vastberadenheid en vernuftigheid weten te vinden in hun leven.

Alex Wheatle

Een ander mooi voorbeeld hiervan is te zien in Alex Wheatle, waarin het titelpersonage – gebaseerd op de Londenaar die later zou doorbreken als schrijver van coming of age-boeken – tijdens een verblijf in een gevangenis van zijn celgenoot leert over de heilzaamheid van zelfontplooiing. In het begin van de film is Wheatle (Sheyi Cole) nog een apathische verschijning. Als hij in de klas getreiterd wordt door een racistische klasgenoot wordt hij in een dwangbuis gehesen en door twee leraren op de vloer van de gymzaal gegooid. Zijn ogen staan wijd open, maar pas later in zijn leven, als hij boeken begint te lezen, worden zijn ogen echt geopend.

Het belang van onderwijs staat voorop in Education. Als de jonge Kingsley Smith (Kenyah Sandy) faalt voor een IQ-test besluit het bestuur hem naar het speciaal onderwijs te sturen. Maar deze speciale scholen blijken omstreeks 1970 een wassen neus: ze zijn vooral bedoeld als opvang voor West-Indische kinderen die op reguliere basisscholen anders “de academische standaarden eroderen”. Zo belandt Kingsley in een voorportaal van moderne slavernij: voor wie in het speciaal onderwijs terechtkomt ligt steevast een slecht betaalde baan in het verschiet. Als tegenreactie worden in de West-Indische gemeenschap zaterdagsscholen opgericht waar de kinderen bijles krijgen en inzicht in de geschiedenis van hun voorouders.

Education

Ook Lovers Rock, het hoogtepunt van Small Axe, toont een mooi voorbeeld van zelforganisatie. De film speelt zich af tijdens een huisfeest in 1980: West-Indische Britten waren vaak niet welkom in nachtclubs, en organiseerden hun eigen dansavonden. In een woonkamer ontvouwt zich tijdens een roerige nacht de romance tussen een jonge vrouw (Amarah-Jae St. Aubyn) en man (Michael Ward). Tijdens een uitgesponnen scène op de dansvloer deint de camera mee terwijl de vrouwen naar hartenlust ‘Silly Games’ van Janet Kay zingen. Minutenlang wordt de kijker deelgenoot van een zwoele extase.

Als de zon later in de film opkomt, en de twee geliefden op de fiets door Londen lijken te zweven, dan heeft het leven en de cultuur van West-Indische Londenaars zich definitief in je historisch bewustzijn genesteld. Inclusief de racistische wijze waarop we werden en worden bejegend. Maar wat aan het einde van de vijf films vooral opvalt is de zintuigelijke ervaring die Small Axe is, met goede muziek, dampende curry en kleurrijke personages.


De vijf delen van Small Axe zijn tussen 17 en 27 juni elk één of twee keer te zien in Eye, in het kader van de Amsterdam Art Week. De reeks verschijnt later dit jaar op dvd.