Focus: Marathon Berlin Alexanderplatz

Over Burban Qurbani’s hedendaagse versie van de romanklassieker Berlin Alexanderplatz lopen de meningen uiteen, maar over Rainer Werner Fassbinders vijftien uur durende tv-versie uit 1980 niet. Het epos waarin een ex-gevangene in de Weimar-republiek ten onder gaat is een meesterwerk. Het Ketelhuis vertoont het van 13 tot en met 15 augustus in marathon.

Met boeken, ook klassiekers, mag je als filmmaker alles doen als het maar een interessante film oplevert. Dat was vorig jaar het geval met het naar Victor Hugo’s roman verwijzende Les misérables. Regisseur Ladj Ly gebruikte de klassieker als inspiratiebron voor een woedende aanklacht tegen de leefomstandigheden en het politieoptreden in de banlieus. De boodschap kwam over: bewoners van de banlieus zijn de nieuwe vernederden, vergelijkbaar met de miserabelen in de achttiende eeuw in Victor Hugo’s klassieker. Missie geslaagd.

Dat geldt volgens velen niet voor Burban Qurbani’s hedendaagse versie van Alfred Döblins roman Berlin Alexanderplatz. Eerst even over de roman. Het in de Weimar-republiek spelende boek volgt ex-gevangene Franz Biberkopf in zijn poging om na het uitzitten van zijn gevangenisstraf (vier jaar omdat hij zijn vrouw per ongeluk met een slagroomklopper heeft doodgeslagen) een fatsoenlijk leven te leiden in Berlijn. Dat is ingewikkeld in een stad die op de drempel van het Derde Rijk staat. Er is straatgeweld, anarchie en vooral een enorme werkloosheid en armoede. Daarbij is de logge beer Biberkopf ook nog eens behept met een groot talent voor foute keuzes in het leven. Biberkopf staat voor de ‘gewone’ Duitser, die uit overlevingsdrang en opportunisme met alle winden meewaait.

De doorgesnoven workaholic Fassbinder maakte van de roman in 1980 een 15 uur durende tv-serie. Het epos, met een onvergetelijke Günter Lamprecht als Biberkopf, is het hoogtepunt in het bizar omvangrijke oeuvre van het enfant terrible van de Duitse cinema (42 films in vijftien jaar!). Twee jaar na zijn meesterwerk stierf Fassbinder op 37-jarige leeftijd aan een combinatie van drank en drugs. Niet al zijn films hebben de tand des tijd overleefd – door zijn haast en snelheid maken ze nogal eens een afgeraffelde indruk – maar Berlin Alexanderplatz is een onvervalst meesterwerk. Verplichte kost voor iedereen die wil begrijpen waarom zoveel Duitsers voor Hitler vielen. Dat Fassbinder zout in het Duitse verleden wreef werd hem door rechts Duitsland niet in dank afgenomen. Bild Zeitung, het boegbeeld van de rechtse pers, sprak veertig jaar geleden van verspilling van belastinggeld (de serie kostte 13 miljoen Duitse marken) en verweet Fassbinder nihilisme en perversiteit. De rebelse filmmaker zal er blij mee zijn geweest, want controverse was zijn second name.

Zoals gezegd mag een filmmaker met boeken alles doen als het maar een interessante film oplevert. Dat was het geval met Fassbinders Berlin Alexanderplatz, maar Burhan Qurbani lijkt zich met zijn nieuwe verfilming aan de roman te hebben vertild. De filmmaker verplaatst de handeling van de Weimar-republiek naar hedendaags Berlijn, waar de immigrant Francis uit Guinee-Bissau een ‘fatsoenlijk mens’ wil zijn. Net als Biberkopf in de Weimar-republiek lukt dat niet en hij belandt in de drugswereld. Dat klinkt interessant genoeg, maar de film is een ‘bombastische, ambitieuze en onevenwichte update van de klassieke roman’, oordeelde Joost Broeren-Huitenga eerder dit jaar in de Filmkrant. NRC-recensent Coen van Zwol was ook niet erg enthousiast: ‘Regisseur Burhan Qurbani wil dat we van deze Biberkopf houden en kookt de roman in tot het melodrama dat Fassbinder verwierp.’

Het goede nieuws is dat door Qurbani’s nieuwe verfilming Fassbinders versie weer in de aandacht staat. In elk geval in het Ketelhuis, dat het meesterwerk van 13 t/m 15 augustus in een driedaagse marathonvertoning vertoont.

Marathon Berlin Alexanderplatz, 13 t/m 15 augustus in het Ketelhuis, Amsterdam.