Focus: Bill Murray zeventig jaar

Zelfs Bill Murray wordt ouder. Ter gelegenheid van zijn zeventigste verjaardag vertoont Lab111 onder de titel ‘Happy Birthday, Bill Murray’ vier films van de acteur die zich door niemand iets laat gezeggen.

Dat veel Amerikaanse acteurs zich laten leiden door pr-managers is geen nieuws. In interviews geven zij braaf voorgekookte en voorspelbare antwoorden. Collega’s zijn altijd wonderful om mee te werken en slechte regisseurs bestaan niet. Bill Murray is een prettige uitzondering. De acteur laat zich niet sturen en zegt en doet wat hij wil.

Het heeft hem ver gebracht, maar het had makkelijk anders kunnen lopen, want de in 1950 in een stadje in Illinois geboren zoon van een houthandelaar en medewerker in een postkamer werd op zijn twintigste gearresteerd met 4,5 kilo marihuana. Murray had het geluk dat de war on drugs door president Nixon nog moest worden uitgeroepen – dat gebeurde een jaar later – zodat hij er vanaf kwam met een voorwaardelijke straf. Een van zijn broers – Murray kwam uit een gezin van acht kinderen – was stand-upcomedian in Chicago. Hij ontfermde zich over Bill, die over de rand dreigde te vallen, en gaf hem een kans in de comedywereld. Murray bleek grappig waarna het hard ging. Hij verhuisde al snel naar New York, waar John Belushi hem vroeg voor een succesvol wekelijks komisch radioprogramma.

Het walhalla voor komieken, het satirische Saturday Night Live, was in 1976 Murray’s volgende station. Drie jaar later maakte hij in Meatballs (Ivan Reitman) zijn filmdebuut als komisch acteur. Die film kunnen we vergeten, evenals een aantal volgende. Murray’s doorbraak kwam met Ghostbusters (Ivan Reitman), dé komische box office hit van 1984 over drie van de universiteit getrapte parapsychologen die een bedrijfje beginnen in het verjagen van spoken en geesten.

Maar Murray wilde meer dan een lolbroek zijn. Hij speelde zijn eerste dramatische rol in The Razor’s Edge (John Byrum, 1984), een verfilming van een roman van Somerset Maughan. Zwaar gefrustreerd over het floppen van de film keerde Murray de filmwereld de rug toe en studeerde een tijdje filosofie en geschiedenis aan de Sorbonne. Mogelijk is er een filosoof en historicus aan hem verloren gegaan, want vier jaar later keerde hij als acteur terug in Scrooged (Richard Donner, 1988). Die film flopte ook, maar Murray bleef nu wel in de filmwereld. En niet voor niets want als het hoofdpersonage van Groundhog Day (Harold Ramis, 1993), een weerman die in een loop zit en steeds dezelfde dag beleeft, is hij onvergetelijk. De film heeft terecht de status van klassieker. Maar ook nu weer volgde op het succes een aantal commerciële flops. In het kiezen van scripts lag duidelijk niet Murray’s kracht.

Met een geslaagde bijrol in Wes Andersons Rushmore (1998) trok Murray weer positieve aandacht. Zijn ambitie om ook in drama te slagen, ging in vervulling met het melancholieke personage van uitgerangeerde Amerikaanse filmster in Tokio in Sofia Coppola’s Lost in Translation (2003). De prachtrol gaf zijn carrière een nieuwe boost en sindsdien is Murray een van de meest geliefde Amerikaanse acteurs, die even makkelijk in gelikte Hollywoodfilms speelt als in auteursfilms. Tot nu toe speelde hij in acht films van Wes Anderson, waaronder The Grand Budapest Hotel (2014), Isle of Dogs (2018) en The Life Aquatic with Steve Zissou (2004). Ook Jim Jarmusch zag Murray’s droogkomische talent en gebruikte dat in Broken Flowers (2005) en The Dead Don’t Die (2019).

Ter gelegenheid van Murray’s zeventigste verjaardag en de première van On the Rocks, zijn tweede film met Sofia Coppola, vertoont Lab111 vier van de beste films van de acteur, die nog steeds volkomen eigenzinnig zijn plan trekt. Te zien zijn Groundhog Day, Broken Flowers, Lost in Translation en The Life Aquatic with Steve Zissou. Op Groundhog Day na films van regisseurs met wie Murray graag werkt. De acteur heeft de reputatie dat er met hem niet valt te werken op de set als hij de regisseur of zijn tegenspelers niet ziet zitten. Hij ontkent het niet: “Maar ik dank die reputatie aan mensen met wie ik niet graag werkte of aan mensen die niet weten hoe je moet werken of wat werken is. Jim, Wes en Sofia weten wat het is om te werken en zij begrijpen hoe je mensen behoort te behandelen.” De les voor Murray op zijn oude dag? Zorgvuldiger regisseurs en scripts kiezen.

Happy Birthday, Bill Murray, tot en met 14 oktober in Lab111.