Schouw/Spelers: Yannick Jozefzoon

Hoe acteren Nederlandse filmacteurs? Deze maand: hoe Yannick Jozefzoon moeiteloos schakelt tussen gestileerde expressie en rauw realisme.

Globaal gezien zijn er twee factoren die een rol spelen bij de analyse van filmspel: hoe dicht kan een acteur bij het wezen van het personage komen? En welke gradatie van realisme zetten ze daarvoor in? Er is geen goede of foute manier om die variaties gestalte te geven: barok, uitvergroot spel kan even belangrijk zijn als naturalistische method acting om tot de emotionele kern van een rol door te dringen. Het is maar net wat een film nodig heeft.

Yannick Jozefzoon — op de afgelopen editie van de Berlinale geselecteerd als een van de European Shooting Stars — kan het allemaal, soms zelfs in dezelfde film. In Sputum (2022) bijvoorbeeld, de aangenaam vervreemdende dystopie van Dan Geesin, waarin Jozefzoon een rebel speelt in een bizarre klassenstrijd. Het ene moment is hij de plechtige held die zich tegen de onderdrukking van zijn volk verzet en het andere moment een totaal verloren slachtoffer van hetzelfde systeem. Jozefzoon gooit letterlijk zijn hele lijf in de strijd om dat conflict in zijn personage Jimin te verbeelden. Meestal beweegt hij houterig, stijf zelfs, en krampachtig voorovergebogen, alsof hij een schild voor de in zichzelf gekeerde Jimin wil houden. Jimin is dan onleesbaar – zijn emotionele belevingswereld houdt Jozefzoon op afstand.

Maar op belangrijke momenten van stress en angst speelt Jozefzoon juist expressief, fluïde, onvoorspelbaar en explosief. Geesin maakt mooi gebruik van dit directe spel en benut elk aspect van Jozefzoons wendbare lijf. Dat lichamelijke aspect van het spel benadrukt de fysieke uitbuiting in de wereld van Sputum.

Hoe goed Jozefzoon met zijn hele lichaam acteert, zie je ook in zijn tragikomische rol in Tom Adelaar (2018). Hij speelt callcenterverkoper Sharif, die zijn Surinaamse roots verbergt voor potentiële klanten achter de Hollandse naam Tom Adelaar. Het is een bijtende satire op de neoliberale monocultuur van LinkedIn-­wervers, telemarketeers en Zuidas-bro’s, een wereld waar Sharif per abuis binnen struikelt. Zo’n satirische rol werkt alleen als het personage een beetje onnozel is. Jozefzoon speelt dat geweldig: hij strompelt een scène in, reageert steeds net te laat op zijn omgeving en laat het gehaaide gedrag van zijn collega’s van zijn slungelige schouders glijden. Het doet denken aan de aandoenlijke goeierikken waarmee Adam Sandler zijn carrière begon.

Gaandeweg groeit Sharifs aanzien binnen het bedrijf en daarmee zijn salaris en zelfvertrouwen. Tom Adelaar is een film over transformatie, over iemand die leert zijn rug recht te houden. Zelfs de argeloze stand van zijn wenkbrauwen verandert. Dankzij het uitvergrote spel van Jozefzoon gaat het vooral over een verlies van identiteit: van de aangenaam naïeve Sharif is aan het eind niets meer over.

Jozefzoon snapt het soortelijk gewicht van stilering en realisme; wanneer een rol het ene of het andere vereist. Vergelijk zijn donker-komische rol in Tom Adelaar met het rauwere spel in Femi (2021) als de getroebleerde Dennis. Achter die wenkbrauwen schuilt hier een complex, gelaagd en getraumatiseerd individu. Dennis is een vortex van emoties en daarmee een geweldig canvas voor complexe variaties in Jozefzoons spel. Zijn uitdrukking – een zware frons boven vermoeide ogen – straalt vaak woede uit, maar daarachter schuilen kwetsbaarheid en een verlangen naar tederheid. Ook hier is Jozefzoons lijf vaak gekromd. Dennis gaat gebukt onder z’n verleden, wil weg uit z’n verstikkende omgeving, maar weet dat dit niet kan. Regisseur Dwight Fagbamila haalt de maximale spanning uit Jozefzoons sluimerende spel, dat op elk moment als een vulkaan kan uitbarsten. Jozefzoon bewijst zich als een acteur met een groot emotioneel en stilistisch bereik.