Redactioneel – januari 2023

Inderdaad, de naam Walter Benjamin is hier vaker gevallen. Soms lijkt het misschien of we een abonnement op de Duitse cultuurfilosoof hebben maar dat is niet zo. Het simpele punt is dat zijn ideeën over massaproductie en het aura van een kunstwerk akelig relevant zijn in 2023.

Het is een punt dat ook al vaker hier is aangestipt, maar nooit echt uitgewerkt. Benjamin stelde (onder veel meer) dat kunst haar aura van iets uitzonderlijks verliest in een tijd van massaproductie. Reproducties van een Rodin hebben een ander aura dan het oorspronkelijke werk. Een zeldzame vertoning in een bioscoop is waardevoller dan permanente beschikbaarheid van diezelfde film op streamingdienst X.

Een deel van de films doet het goed in de bioscopen – op dit moment Triangle of Sadness, Avatar, The Menu. Het publiek lijkt langzaam terug te keren, ook al zijn we nog niet op het oude niveau. Met Kerst was ik bij een theatervoorstelling van Erik of het klein insectenboek. Bomvolle zaal. Mooi. De fysieke daad van naar een bioscoop of theater gaan, draagt bij aan het aura van een film of toneelstuk.

Ondertussen zorgt het overaanbod van streamingdiensten voor ontwaarding van films en series, voor verschraling van het aura. Interessante series worden stopgezet – Archive81 – en krijgen daarmee nauwelijks kans zich te ontwikkelen. Logisch, kun je denken, streamingdiensten zijn bedrijven en die hebben hun eigen motivatie. Terecht of onterecht.

Dat klopt. Maar als we langere tijd zo met cultuur omgaan – cultuur als tandenstokers, wegwerpproducten – veranderen onherroepelijk onze ideeën daarover. Die bepalen uiteindelijk ook wat er gemaakt zal worden. Als iedereen gewend is aan middelmaat, welke maker voelt zich dan nog geroepen iets uitzonderlijks te doen? Het dvd- en bluray-aanbod verschraalt ondertussen, zoals Pim van den Berg in Filmkrant beschrijft, waardoor een groeiend deel van films en series alleen nog op streamingdiensten te zien zal zijn. Wat gebeurt er als die films of series offline gaan? Dan zijn ze niet meer te krijgen. Zo ontstaan er gaten in het geheugen van een cultuur.

Streamingdiensten zullen niet verdwijnen. We zullen dus gewend raken aan de ontwaarding en inwisselbaarheid van films en series. Zijn de eerste vijf of tien minuten niet tot jouw genoegen? Klik! Andere film of serie. Je kunt zelf bedenken wat er zo verloren gaat.

Dus hoe behouden we dat speciale aura? “Diversiteit is de toekomst van de cinema”, zei Béla Tarr in 2011 in een interview met Mariska Graveland. “Ik beschouw film nog steeds niet als showbusiness, maar als de zevende kunst. Ik ben nooit geïnteresseerd geweest in verhalen, omdat het verhaal altijd hetzelfde is. Lees het Oude Testament maar, het staat er allemaal al in. (…) Gelukkig is iedere filmmaker anders, iedereen heeft een andere culturele achtergrond en iedereen werkt onder verschillende omstandigheden. Weet je wat ik mooi vind? Als ik een beeldje van een film in mijn handen heb dat ik nooit eerder heb gezien en toch meteen kan zeggen: ‘Hé, dit is een film van Eisenstein.’ Dan weet ik dat zo’n regisseur een zeer krachtige visie op de wereld heeft.”

Niemand hoeft zich neer te leggen bij eenvormigheid en inwisselbaarheid van cinema. Maar het vraagt wel een actieve houding. Ga naar de film, pak dat aura. Zoals Jezus ooit zei, of misschien was het The Dude: “Sta op en loop.”