The Worst Person in the World

Met vertrouwde subtiliteit en emotionele nuance vat Joachim Trier het dertigersdilemma van een jonge vrouw in zijn vijfde speelfilm, die de energie heeft van een debuut.

Voor wie het uiterst empathische werk van de Noorse regisseur Joachim Trier kent, is de titel van zijn vijfde speelfilm behoorlijk intrigerend. The Worst Person in the World heet die, of Verdens verste menneske in het Noors. Het ligt bepaald niet in de lijn der verwachting dat Trier zijn personages zo zou veroordelen als die titel lijkt te doen – zelfs de drugsverslaafde, suïcidale recidivist die centraal stond in zijn gevierde Oslo, 31. august (2011) kon rekenen op Triers medeleven.

Geen zorgen: die empathie staat nog steeds voorop in Triers nieuwe film. Sowieso heeft geen van de centrale personages echt kwaad in de zin, ook al doen ze elkaar onbedoeld pijn in de liefdesdriehoek waarin ze terechtkomen. Dit zijn niet eens de slechtste mensen in Triers oeuvre. Het oordeel komt dan ook niet van de filmmaker, maar van de personages zelf, en – cruciaal – het slaat niet op de ander, maar telkens op henzelf.

Liefdesdriehoek? Inderdaad: Trier waagt zich hier aan misschien wel het meest uitgekauwde van alle filmverhalen – één vrouw, twee mannen, tel uit je drama. We zagen het talloze keren, van Casablanca (Michael Curtiz, 1942) en Jules et Jim (François Truffaut, 1962) tot aan eindeloos veel Hollywood-romkoms. Wat maakt dan dat The Worst Person in the World toch zo fris en urgent voelt en toch zo weet te ontroeren?

Dertigersdilemma
Reden nummer één: het perspectief: jongen valt voor meisje maar dat meisje is al met een ander die duidelijk niet goed bij haar past, tot ze toch voor de jongen kiest – eind goed al goed. Maar die talloze romkoms vertelden dat verhaal door de ogen van de jongen die het meisje uiteindelijk verovert. Dat is hier Eivind (innemend gespeeld door de in Nederland nog vrijwel onbekende Herbert Nordrum, een soort Noorse versie van Adam Driver) en van de drie centrale personages is hij juist degene van wie we de binnenwereld het minst leren kennen.
In plaats daarvan ligt het perspectief resoluut bij Julie (Renate Reinsve, die in Cannes de acteerprijs won voor haar rol). Nu ze de dertig nadert, laait het dertigersdilemma op: wat moet dat worden, mijn leven? En wil ik dat eigenlijk wel vastzetten?

De film presenteert zichzelf in een openingstitel expliciet als een portret van Julie, “in twaalf hoofdstukken met een proloog en epiloog”. En de meeste aandacht gaat uit naar haar relatie met Aksel (vaste Trier-medewerker Anders Danielsen Lie), de oudere man die op papier niet bij haar past. Zo stevent de film dus niet af op het geijkte happy end, maar op een tragedie.

Vluchtige wereld
Reden nummer twee: Trier plaatst de film nadrukkelijk in het gedigitaliseerde heden. Zo wordt The Worst Person in the World deels ook een onderzoek naar hoe het oude – oude machtsverhoudingen, oude plotmechanismen, oude clichépersonages – doorwerkt in deze nieuwe tijd, of juist niet.

Al in de proloog wordt Julie’s keuzestress verbonden met de constante afleiding van sociale media. Die openingsscène raast in hink-stap-sprongen door Julie’s volwassen leven tot nu toe: twee afgebroken studies en een halfslachtige carrière als fotograaf, met voor elke fase ook een andere kortstondige geliefde. Nog scherper komt het thema naar voren in een hartverscheurend gesprek tussen Julie en Aksel, laat in de film, waarin ze zich – onder veel meer – eindelijk rekenschap geven van het leeftijdsverschil dat ze tijdens hun relatie altijd gebagatelliseerd hebben. Veertiger Aksel is van de laatste generatie die nog opgroeide zonder de alomtegenwoordigheid van digitale technologie. Hij hecht aan het tastbare; Julie’s wereld is vluchtiger. Triers film is deels een poging van een veertiger om in het reine te komen met die vluchtigheid.

Speelse filmtrucs
Reden drie: de stijl. Trier waaierde uit met zijn meest recente films, met uitstapjes naar Hollywood (Louder Than Bombs, 2015), naar het horrorgenre (Thelma, 2017) en naar de documentaire (Den andre Munch, 2018). The Worst Person in the World sluit stilistisch weer aan bij zijn debuut Reprise (2006) en internationale doorbraak Oslo, 31. august – de drie films worden samen gepresenteerd als zijn ‘Oslo-trilogie’.

Vooral zijn postmoderne, door de Nouvelle Vague geïnspireerde debuut is een interessante spiegel voor The Worst Person in the World. Omdat de centrale personages min of meer even oud zijn en min of meer dezelfde zoektocht doormaken: wat is mijn plek in de wereld? Het leidt in beide gevallen tot energieke films die niet bang zijn hun realisme te doorbreken met speelse filmtrucs – zie die literair aandoende hoofdstukken en de ironiserende voice-over. Maar waar die spielerei bij Reprise vooral bedoeld leek om te tonen wat Trier als filmmaker in huis had, staat het nu in dienst van zijn personage. De voice-over voert ons uiteindelijk dieper Julie’s ervaring in, omdat hij afstand creëert op de momenten dat Julie zelf ook afstand tot anderen houdt.

Ander voorbeeld: het magisch-realistische moment waarop Julie besluit weg te gaan bij Aksel en letterlijk de tijd stilzet om door de stad naar Eivind te rennen. Het is een euforische scène, prachtig gefilmd, maar we kennen het, zagen het al zó vaak. Dat het toch werkt, is omdat Trier vervolgens weer met beide benen op de grond komt en in detail het pijnlijke gesprek tussen Julie en Aksel laat zien dat in de werkelijkheid nodig is om die vluchtige euforie te kunnen bereiken.

Die combinatie is waarom The Worst Person in the World zo verkwikkend voelt. Het is een film met de tomeloze energie van een debuut die meesterlijk wordt gekanaliseerd door emotionele volwassenheid.