The Substance

Een grotesk, modern bodyhorrorsprookje in vette strip-tableaus, over de innerlijke strijd van een overjarige Hollywood-prinses, als het Europese antwoord op Barbie.

Dankzij Coralie Fargeat, geestelijk moeder van The Substance, zal een fles ketchup nooit meer dezelfde zijn. In de openingssequentie staat het goedje, als vulgaire schandvlek op een exclusieve Walk of Fame-ster, al symbool voor de vergankelijkheid van de fastfoodvariant van de modelvrouw die Hollywood uitvent; net als ketchup onderhevig aan een beperkte houdbaarheid. Het keert terug als motief in de coulissen, als stille aanwezige op tafel en schalkse vooruitwijzing naar de uitzinnige catharsis: een groteske ejaculatie van bloed aan het slot.

The Substance draait om Elizabeth Sparkle (Demi Moore), een voormalige filmster met een aerobics-tv-programma à la Jane Fonda, die op haar vijftigste aan de kant wordt geschoven door Hollywood-mogul Harvey (Dennis Quaid). Die start meteen een zoektocht naar ‘de volgende Elizabeth Sparkle’, die dertig jaar jonger moet zijn. Maar dan stuit de uitgerangeerde Sparkle toevallig op een mysterieuze bezorgdienst, die een substantie aanbiedt om jezelf te klonen en je leven voortaan te delen met een ‘beter zelf’ (lees: jonger, mooier, perfecter), die hier luistert naar de naam Sue (Margaret Qualley). In de kleine lettertjes: het origineel en het betere zelf moeten elkaar exact om de week aflossen, en, “niet vergeten: er is geen zij of jij. Jullie zijn één.” Een goede verstaander weet dan genoeg: dat wordt een puinhoop.

Het is de tweede speelfilm van de Franse Coralie Fargeat, die in haar subversieve, Engelstalige debuut, de slasher Revenge (2017), een Lolita-achtige blonde bimbo bloedig wraak liet nemen op een drietal mannelijke belagers. Naast de eveneens Franse filmmaker Julia Ducourneau – die na haar debuut Raw (2016), over een kannibalistische vrouwelijke student, met Titane (2021), over een vrouwelijke seriemoordenaar, de Gouden Palm won in Cannes – is Fargeat de belangrijkste vrouwelijke stem in het (body)horrorgenre. Beide grijpen horror aan om hun woede te ventileren over genreclichés en de male gaze, en om die te persifleren en perverteren. Dat gebeurt ook hier. Wat de oneliner “Women always have to put up a fight” was voor Revenge, is “Pretty girls should always smile” voor The Substance. De film werd dit jaar voor het beste scenario bekroond in Cannes.

In haar scenario’s beschrijft Fargeat – tegen de gangbare regels in – heel nauwkeurig wat haar personage denkt en voelt in een specifieke situatie: wat we zien, waar de spanning of het lijden in zit, welke muziek daarbij hoort. Dialogen zijn schaars en allesbehalve leidend. The Substance is een echt beeldverhaal, waarvan de stijl nog het meest verwant is aan de strip. Fargeat gebruikt tableau-achtige, symbolische shots van onder meer een ei waarvan de dooiers zich splitsen, van de Ster, de Prinses, de Spiegel en de Heks, extreme close-ups (van de mond van een smakkende, kwijlende Harvey) en korte, ritmische beeldreeksen: Elizabeth die make-up opdoet, in de spiegel staart, haar tas pakt voor vertrek, door het raam een reclamebord ziet van haar betere zelf, weer terugkeert naar de spiegel, meer make-up aanbrengt en zo verder, tot ze na de derde keer besluit thuis te blijven.

Duivelspact
In de strijd die ontbrandt tussen Elizabeth en Sue, tussen heks en prinses, ouderdom en jeugd, ligt Fargeats sympathie eerder bij de heks die nog iets van liefde voor haar jongere, ‘betere’ zelf weet op te brengen (zij het om de verkeerde redenen) dan bij de jeugdige prinses, die enkel afwijzend en haatdragend is naar haar oudere zelf. Maar, “niet vergeten”: die tegenstelling is een valse, want in feite een innerlijke strijd van één vrouw, die zichzelf ten slotte om zeep helpt door haar pact met de duivel: het patriarchaat.

De film, waarvan de verhaallijn wordt opgeblazen tot die als een ballon uit elkaar spat, is zwanger van symboliek, cinematografische verwijzingen en mythologie. Cronenberg, De Palma, Lynch, Kubrick, Helena en Klytaimnestra, het Sint-Elmsvuur, de Januskop, en dat allemaal uptempo, in groteske overdrijving en met een vileine dosis fysieke zwarte humor.

Daarmee is The Substance het subversievere Europese antwoord in primaire kleuren op Barbie, de grootste woke-washing reclamecampagne ooit van een Amerikaans poppenverkoopbedrijf door middel van een speelfilm.

Waar Barbie opent met een parodie op Kubricks 2001: A Space Odyssey (met de omineuze hoorns uit Strauss’ Also Sprach Zarathustra) zet Fargeat die tonen in bij het delirium aan het slot, als Harvey’s creatie (“I shaped her for succes!”) op het podium haar ware gezicht toont. Tegenover het pastelroze van het mierzoete Barbie-universum zet Fargeat het levende rood van het bloed dat onder die perfect glimmende huid stroomt. Zo ontmaskert Fargeat het gladde likeability-model als de neppe, gefabriceerde, monstrueuze, gesmolten plastic blob die achter het sprookje schuilgaat. Doe mij die maar om mee te spelen. Inclusief bloeddouche-gadget graag.