THE BOURNE ULTIMATUM

Energiestoot

  • Datum 06-10-2010
  • Auteur
  • Gerelateerde Films THE BOURNE ULTIMATUM
  • Regie
    Paul Greengrass
    Te zien vanaf
    01-01-2007
    Land
    Verenigde Staten
  • Deel dit artikel

the bourne ultimatum zet een nieuwe standaard voor de actiefilm. De thriller over de man zonder identiteit filmt de paranoia zo fysiek doordat de camera een personage is geworden.

Twee mannen zitten in een koffiebar in Turijn. Ze lijken iets te bekokstoven. De camera wil dichterbij komen maar het achterhoofd van de ene man zit net voor het gezicht van de ander. Je zou je eigen nek wel even willen uitsteken om er langs te kunnen kijken. Het is één van de vele cameravoeringen die the bourne ultimatum zo bijzonder maken. Die nerveus spiedende camera is de hoofdattractie van deze intelligente thriller, die in feite uit één lange achtervolging bestaat, en dit zo fysiek filmt dat je de hete adem in je nek voelt.
Voor the bourne ultimatum, de derde in de serie na the bourne identity (2002) en the bourne supremacy (2004), hebben regisseur Paul Greengrass en cameraman Oliver Wood de perfecte vorm gevonden. De camera is niet dienstbaar aan het verhaal, maar is er juist een spiegel van. Een zwiepende camera kan ook ergerlijk modieus zijn, maar deze twee filmmakers willen echt iets zeggen met al dat geduizel. In the bourne ultimatum wordt iedereen altijd en overal in de gaten gehouden. Alle sporen zijn te traceren. Er wordt niet alleen in een daverend tempo gefilmd, maar ook ingezoomd op bewakingscamera’s, afgeluisterde mobiele telefoons en monitoren waarop iedereen te volgen is. Dat willen Greengrass en Wood je niet alleen vertellen, maar ook laten voelen, net zoals Spielberg dat ooit deed in de openingsscène van saving private ryan.
In veel thrillers hobbel je vaak een beetje achter de personages aan, maar deze keer zit je midden in het kat-en-muisspel. Net als in Greengrass’ united 93 en bloody sunday is de camera een personage geworden, die beide partijen volgt. Als twee CIA-agenten met elkaar door gangen en deuren lopen, snelt de camera achter ze aan. De camera rent later mee door de straten en laat daarbij haastige, bijna abstracte lichtvegen achter. De camera staat vervolgens achter een hek of filmt langs laaghangende takken. Alles om er voor te zorgen dat de paranoia versterkt wordt.

Menselijke machine
the bourne ultimatum voelt zo als een politiek statement dat koren op de molen is van samenzweringstheoretici, maar daar toch bovenuit stijgt. De Big Brother-achtige inlichtingendiensten die te veel macht krijgen en daar gruwelijk misbruik van maken is weliswaar dik aangezet, maar het onderliggende idee is wel griezelig: niemand kan onzichtbaar blijven en iedereen kan altijd worden opgespoord. Via je mobieltje, je bankrekening, je geboekte reizen en je creditcard laat je altijd sporen achter. Toch faalt de techniek uiteindelijk, wat je als kritiek op de 911-periode kan opvatten, toen er veel in technologie en onorthodoxe opsporingsmethodes is geïnvesteerd maar niet in mensen. De menselijke machine die ze van Jason Bourne hebben gemaakt, keert zich uiteindelijk tegen hen, want het geweten en het geheugen is niet te onderdrukken.
De cameravoering van the bourne ultimatum staat lijnrecht tegenover die andere radicale vorm, waarin de camera nagenoeg stil staat en alleen maar observeert, zoals in koyaanisqatsi en de tableaus van our daily bread en manufactured landscapes. Zo’n commentaarloze kadrering geeft de rust om eens afstand te nemen en heel goed te kijken naar wat je ziet. Weinig regisseurs wagen zich aan die vorm, terwijl de beweeglijke camera wel steeds meer in zwang raakt — festen en saving private ryan hebben heel wat navolgers gekregen. Michael Winterbottoms a mighty heart en de actiefilm the kingdom zijn twee recente voorbeelden van een beweeglijke camera die de chaos moet verbeelden.
In the bourne ultimatum is de chaos minder groot dan hij lijkt. We hebben een duidelijk ankerpunt, Jason Bourne, alhoewel hij en wij niet weten wie hij is. En we kunnen het verhaal van twee kanten volgen, zodat we niet al te veel in het duister tasten — we weten net te weinig om nieuwsgierig te blijven en net genoeg om de draad niet kwijt te raken. Veel shots, vaak op drukke plekken, zijn lang en ongemonteerd, zodat ook de actie niet wordt onderbroken.
"Dit is geen krantenartikel, dit is echt", sist Bourne tegen een journalist van The Guardian. En dus filmen realisten Greengrass en Wood geen rimpelloze gezichten maar juist de moedervlekken, pukkels en gesprongen adertjes van de personages, en zijn er ook regelmatig ‘echte’ stiltes te horen in gesprekken. De locaties (vieze badkamers en bedompte kantoren) zijn in sobere groenblauwe tinten geschakeerd. Elk onopvallend detail wordt in de gaten gehouden, niets ontsnapt aan de aandacht van de GPS: het Greengrass Positioning System.

Mariska Graveland