Terraferma

In het even kritische als poëtische Terraferma wordt een botsing tussen jong en oud uitgevochten op zee, tussen bijna verdrinkende immigranten.

Een stuk drijfhout molt de vissersboot van de twintigjarige Filippo en zijn opa Ernesto. Hun schip moet gerepareerd worden, vinden zij, maar Filippo’s moeder meent dat ze het beter kunnen verkopen. Vissen levert niets meer op; het is tijd om de tradities los te laten en het toenemende toerisme te omarmen of, liever nog, te vertrekken. Het drijfhout blijkt een voorteken; dat komt van een gezonken immigrantenboot.
Vijf jaar na zijn laatste film Nuovomondo (2006) keert de Italiaan Emanuele Crialese met Terraferma (‘vasteland’) terug naar het landschap van zijn eerdere film Respiro (2002): het Siciliaanse vulkaaneiland Lampedusa en het iets noordelijkere Linosa. Het helderblauwe water dient voor de regisseur niet alleen als fotogenieke achtergrond voor silhouetten. Het water is ook de basis voor het behouden van de visserstraditie, de trekpleister voor het beginnende toerisme, de bron van gevaar en de grondslag van een dilemma. De clash tussen oud en jong combineert Crialese namelijk met een actueel probleem, een gevolg van het hardere immigratiebeleid. Want wat doe je als je geen vissen meer vangt, maar wel mensen die illegaal oversteken vanuit Afrika?

Burgerplicht
Crialese laat zien hoe zich een tweestrijd ontvouwt als de wet conflicteert met je gevoel. Je wilt die mensen redden, maar je burgerplicht is de carabinieri op de hoogte te stellen, zodat zij de immigranten op de eerste boot terug kunnen zetten. Filippo raakt hiermee in de knoop. Hij wordt gespeeld door de ontwapenende acteur Filippo Pucillo, die al rollen vervulde in Respiro en Nuovomondo, en nu is opgegroeid. In Terraferma verliest hij definitief zijn onschuld.
Overtochten fascineren Crialese. Ook Nuovomondo vertelde over Italiaanse emigranten tijdens hun oversteek naar Amerika begin twintigste eeuw.  Nu zijn zijn beelden minder surrealistisch, maar hij gaat nog steeds op zoek naar schoonheid. Bij een protest van de vissers tegen de politie staat Ernesto alleen in een veld van zilveren visjes, en tijdens een boottochtje springen de toeristen in bikini en zwembroek het water in als in een videoclip. ’s Nachts trekt Filippo met een meisje de zee op, gewapend met een lamp om dolfijnen mee te spotten. Hij richt het licht op de zwarte golven. Wanhopig stuift een stoet op hem af. Geen dolfijnen, maar mensen. Ze zwemmen razendsnel naar de camera. Is dit de mensentsunami waar de politiek het over heeft? Ook wij raken in paniek en schrikken ervan.
Een van de actrices in Terraferma, Timnit T., maakte zelf zo’n overvaart mee. Enkele weken bracht ze door op een scheepje. Toen ze aanmeerde op Lampedusa was ze een van de weinige overlevenden. Crialese geeft deze groep een gezicht, terwijl hij blijft kijken vanuit de Italianen. Het is een eerlijk, kleinschalig portret, waarin we de houding van heel Europa kunnen herkennen. De regisseur weet verschillende punten aan te raken, maar ze zodanig te vervlechten dat ze elkaar aanvullen. Daarmee is zijn film niet alleen kritisch, maar ook begripvol en poëtisch.

Laura van Zuylen