RESPIRO

Met gevoel voor schoonheid, erotiek en magie wordt in Respiro een portret geschetst van de eigenzinnige Grazia, die volgens haar omgeving — de bewoners van een vissersdorpje op een eiland nabij Sicilië — te labiel is om voor haar kinderen te zorgen.

Een jonge vrouw tuft gemoedelijk op de scooter door de stad, ingeklemd tussen haar drie kinderen. De wirwar van blote armen en benen maakt het haast onmogelijk te zien wie het voertuig bestuurt, en tenslotte blijkt dat niet de moeder maar haar puberende zoon te zijn. Geen van de vier draagt een helm. Zou je in het dagelijks leven zo’n waaghalzerig stel het liefst van de scooter trekken, op celluloid kan het tochtje veranderen in een onbezorgd moment van symbiose en familieliefde. Zoals in het ontroerende drama Respiro, over een bewoonster van het eilandje Lampedusa nabij Sicilië die volgens menigeen te labiel is om haar gezin veilig door het leven te loodsen.
Regisseur Emanuele Crialese laat in zijn tweede speelfilm wel vaker zien dat het eigenlijk best goed zit tussen Grazia en haar kroost. Gewoon, door haar en jongste zoon Philippo samen te laten meezingen met de radio, of door oudste zoon Pasquale aandachtig de nagels van zijn moeder te laten lakken. Scènes die zo onnadrukkelijk en kwetsbaar zijn dat ze zich gemakkelijk opzij laten duwen door Grazia’s abrupte woede-aanvallen en stemmingswisselingen, zodat de film toch de kant lijkt te kiezen van al die verstandige ooms, tantes en dorpsgenoten die denken dat de vrouw kalmerende spuitjes nodig heeft en naar Milaan moet worden gestuurd voor een zenuwkuur.

Zwerfhonden
Hoewel de ogen van de vurig acterende Valeria Golino als felblauwe vensters van Grazia’s ziel geen spatje waanzin blootleggen, duurt het even voordat blijkt dat Grazia niet gek is maar door haar bekrompen omgeving gek wordt gemaakt. Daarvoor heb je eerst afstand nodig ten opzichte van de kinderen, bij wie voortdurend het perspectief van de film ligt. Vanuit hun beleving moet je het wel gênant en onbegrijpelijk vinden dat mama gaat skinnydippen, of zomaar in de boot van twee vreemde toeristen stapt.
Maar van die plaatsvervangende schaamte blijft weinig over zodra kneusje Philippo de schreeuwerige heer des huizes gaat uithangen en vader Pietro uit machovertoon een van de toeristen tegen de grond mept. Grazia verschijnt dan opeens als een feministische heldin die gewoon doet waar ze zin in heeft, terwijl haar mannen vertegenwoordigers worden van een patriarchale maatschappij die elke opstandige vrouw probeert te kortwieken.
Dat klinkt naar een film die zwaar op de hand ligt, en heel af en toe doet Respiro dat ook, zoals in de al te symbolische scène waar Grazia een bende zwerfhonden bevrijdt die vervolgens door de mannen vanaf de daken worden neergeknald. Maar Crialese heeft te veel gevoel voor schoonheid, erotiek en magie om zijn film te laten verzanden in een bitter tractaat over vrouwenonderdrukking. Het kinderperspectief komt hier weer van pas, want met zijn jonge acteurs als gids kan Crialese afdwalen naar een grot die een versleten bank prijsgeeft als je wilt zitten, naar jongetjes die visjes opduiken om te ruilen voor een lot uit de grabbelmand, of pubers die meisjes meeuwen laten tekenen op hun gebruinde, deinende borst.
De film zou natuurlijk ook niet zonder de zee kunnen. Alleen in dat diep-azuurblauwe water klinkt muziek; en het lijkt de enige plek te zijn waar alle personges vrij kunnen ademen.

Kevin Toma