Ten

De hele wereld tussen twee autoramen

  • Datum 01-02-2003
  • Auteur Mariska Graveland
  • Thema Filmkrant 241
  • Gerelateerde Films Ten
  • Regie
    Abbas Kiarostami
    Te zien vanaf
    20-02-2003
    Land
    Frankrijk, Iran, 2002
  • Deel dit artikel

Onthullende beelden in Ten

Kun je een film maken zonder regisseur en cameraman? Ja, bewijst Abbas Kiarostami in zijn verbluffende vrouwenportret Ten.

De auto is de wereld in het klein, heeft Kiarostami al eerder laten zien in films als Taste of Cherry en De wind zal ons meenemen. Het autoraam wordt vanzelf een filmkader, maar het echte leven speelt zich binnen in de auto af. Kiarostami weet als geen ander hoe hij spannende cinema kan maken van twee mensen die naast elkaar zitten en naar voren kijken. Zijn nieuwste film Ten speelt zich zelfs geheel af in een auto en is opgedeeld in tien scènes van verschillende lengtes, ingeleid door de cijfers op de aanloopstrook van een film. De constante is de bestuurder, een vrouw die we via haar bijrijders beetje bij beetje leren kennen.

De eerste scène laat meteen haar verstikkende wereld zien: onderweg naar een zwembad in Teheran krijgt ze ruzie met haar zoontje, die haar de scheiding kwalijk neemt. Je voelt je als een voyeur die bij een pijnlijke ruzie steeds moeilijker kan bepalen naar wie de sympathie uitgaat: naar het zoontje dat zich door zijn moeder in de steek voelt gelaten maar haar daarbij op grove wijze beledigt, of naar de moderne moeder die zich heeft bevrijd uit een slecht huwelijk maar tegelijkertijd haar zoontje niet wil begrijpen. De cirkelredeneringen van het dominante zoontje, de verborgen pijn van de moeder, de ruzie over een verkeerde route, Kiarostami weet de ambivalentie van de twee te vangen, zonder dat je de moeder in beeld ziet.

Kaalgeschoren
Net als veel recente Iraanse films, zoals The Circle, The Day I Became a Woman en Bemani, wordt de camera gericht op vrouwen. De hoofdpersoon praat met haar zus, een lifster, een oude vrouw en een prostituee die haar seksleven uit de doeken doet. Kiarostami zet ze nooit als stereotypen neer en heeft een even eenvoudige als baanbrekende manier gevonden om de vrouwen hun verhaal te laten doen. Hij plaatste een digitale camera in de auto (met een 35mm-camera was dit onmogelijk geweest), afwisselend gericht op de bestuurderskant en de bijrijderskant. Dit heeft hij al eerder gedaan, maar het meest opmerkelijk is dat hij nu zelf afwezig was tijdens het filmen. Hij kreeg het materiaal pas onder ogen in de montagekamer, waar hij 23 uur materiaal tot tien scènes heeft teruggebracht. Een scenario was er ook nauwelijks. De niet-professionele acteurs moesten tijdens het filmen op hun improvisatievermogen terugvallen.

Als je dit allemaal niet van te voren weet zou je denken dat de film een documentaire is, maar als je erachter komt dat het ‘niet echt’ is, maakt dat eigenlijk weinig uit. Doordat de camera nooit beweegt en alleen maar de wereld tussen twee autoramen laat zien, is er alle tijd om op details te letten: de subtiele blikken tussen de vrouw en de lifster die onder haar hoofddoek een kaalgeschoren hoofd heeft (een gedurfde manier om haar zonder hoofddoekje in beeld te brengen), de zus die pulkt aan haar mondhoek terwijl ze alleen in de auto wacht, de glimp die je opvangt van de straten van Teheran. Mooi is ook hoe veel mensen en dingen níet in beeld komen: de oude vrouw, de prostituee, de foutparkeerders, eigenlijk de hele buitenwereld lijkt onzichtbaar. Geen camerabeweging, amper montage, geen actie, alleen een hand aan het stuur en een blik in de verte.