Natural Light
Machteloze observator
Aan de zijlijn is het makkelijk oordelen over goed en fout soldatengedrag in oorlogen. Het imponerende Natural Light toont een apathische Hongaarse soldaat in de Tweede Wereldoorlog. Kan hij meer zijn dan een machteloos radertje in de amorele oorlogsmachine?
De paar regels historische context waarmee Dénes Nagy’s speelfilmdebuut Natural Light (Természetes fény) opent is geen overbodige luxe. Niet iedereen zal immers weten dat het met nazi-Duitsland collaborerende Hongarije duizenden soldaten naar Oekraïne en Wit-Rusland stuurde om samen met Duitse soldaten in bezette dorpen en gehuchten ‘rust en orde’ te handhaven.
Dat hield in: jacht maken op partizanen, die verborgen in uitgestrekte bossen Duitse en Hongaarse soldaten in hinderlagen lokten. De partizanen kregen vaak steun van dorpelingen, die vervolgens een gemakkelijk doelwit van gruwelijke wraak waren. Hoe dat eruit zag, is te zien in de oorlogsklassieker Kom en zie van Elem Klimov, waarin Duitse soldaten in Wit-Rusland gehuchten en dorpen platbranden en bewoners levend verbranden.
In het op slechts zes pagina’s van een zeshonderd pagina’s tellende Hongaarse roman gebaseerde Natural Light klinkt de echo van Kom en zie, maar de film heeft een andere inzet. Vanuit het perspectief van één Hongaarse soldaat, korporaal István Semetka, beleven we drie oorlogsdagen. Met een legereenheid is deze soldaat, wiens vermoeide gezicht doet vermoeden dat hij al veel ellende en gruwelen heeft meegemaakt, op weg naar een dorpje waarvan de inwoners worden verdacht van steun aan partizanen. De Hongaarse soldaten confisqueren voedsel en er hangt geweld in de lucht.
Als Semetka’s oog op een vrouw valt, denkt de kijker te weten hoe deze dreigende situatie zal aflopen, maar zo simpel zit de film niet in elkaar. In Semetka flikkert nog moreel besef. Hij is niet emotieloos en gewetenloos en kan goed en kwaad nog van elkaar onderscheiden. De kijker haalt opgelucht adem, maar niet voor lang, want Semetka’s tragiek is dat hij een radertje is in een oorlogsmachine. Oorlog is een monster, dat zich niets aantrekt van het geweten van een individuele soldaat, maar met amorele logica voortdendert: op verzetsdaden volgt wraak, gevolgd door nieuwe verzetsdaden en heviger wraak.
Natural Light stelt een interessante psychologische vraag: is Semetka een machteloze observator of duikt hij in die rol om zich niet verantwoordelijk te hoeven voelen voor de door zijn medesoldaten bedreven gruwelijkheden? Wie hem aan het einde van de film ziet, kan voorspellen dat deze vraag hem de rest van zijn leven zal kwellen. Het personage wordt geweldig gespeeld door Ferenc Szabó, die zoals alle spelers in de film geen professionele acteur is, maar een op zijn melancholieke gezicht gecaste boer, die apathie naar de gruwelwereld om hem heen volkomen geloofwaardig maakt.
Die psychische afwezigheid is ook terug te vinden in de esthetiek en de sfeer van de film. De trage, grauwe claustrofobische beelden van dichte bossen en benauwende landschappen bezorgen de kijker een nachtmerrieachtig opgesloten gevoel. Dat klinkt vast niet als een aanbeveling voor wie oorlogen associeert met (Hollywood)films over helden, maar wel voor wie het monster werkelijk in de bek wil kijken.
