Les rendez-vous d’Anna

Mensen en landschappen trekken haast even onverschillig voorbij in Chantal Akermans vijfde film, waarin een jonge filmmaker door Noordwest-Europa reist om haar laatste film te promoten. De combinatie van autobiografische thema’s en Akermans onloochenbare beeldtaal maakt het tot een sleutelfilm in haar oeuvre.

Drie jaar nadat ze internationaal doorbrak met Jeanne Dielman, 23, quai du Commerce, 1080 Bruxelles maakte Chantal Akerman haar meest autobiografische film. Bijna had ik opgeschreven ‘haar meest persoonlijke’, maar persoonlijk is precies het verkeerde woord in relatie tot de thema’s die ze aansnijdt en de stijl die ze hanteert. Les rendez-vous d’Anna speelt zich bijna geheel af in treinen, op stations, in hotelkamers en -lobby’s: anonieme plekken waar mensen op doorreis zijn. Via een aantal ontmoetingen komen we het een en ander over het titelpersonage te weten; toch zijn het voornamelijk haar tegenspelers die aan het woord zijn. Anna luistert, en zwijgt.

Persoonlijk kun je deze film dus niet noemen, maar het autobiografische karakter van Les rendez-vous d’Anna valt niet te negeren: hoofdpersonage Anna Silver (Aurore Clément) draagt de tweede voornaam van Chantal Anne Akerman, en is een filmregisseur van achter in de twintig die van Duitsland via België naar Frankrijk reist om zaalinterviews te geven bij vertoningen van haar succesvolle laatste film. Onderweg wordt ze benaderd door verschillende onbekenden, een oudere vriendin, haar moeder en een geliefde. Een minnares in Italië zoekt telefonisch contact, maar het lukt niet om een verbinding tot stand te brengen.

Sleutelfilm
Over de gesprekken, de landschappen en de architectuur, gevat in kaders die opvallen door hun strakke symmetrie, hangt steeds de schaduw van de Tweede Wereldoorlog. Ook op andere niveaus waren er geesten rond in deze film; wanneer een bewonderaar haar aan zijn dochtertje wil voorstellen, merkt Anna op dat een van de twee kinderen die zij niet kreeg ongeveer even oud zou zijn geweest.

Door haar afzijdige houding lijkt het bovendien of Anna zelf er niet helemaal bij is. In haar fenomenale shots roept Akerman ruimtes op die zo’n aanwezigheid hebben dat ze de personages bijna opslokken; ze laat ook vaak het beeld nog even staan nadat de acteurs het kader al hebben verlaten.

Rekende Akerman in Jeanne Dielman in zekere zin af met haar moeders generatie, in Les rendez-vous d’Anna kijken we met haar in de spiegel (letterlijk: Anna komt vaak frontaal, gecentreerd in beeld). Het is, misschien daardoor, een meer diffuse film die zijn ziel niet helemaal prijsgeeft; maar het is ook een sleutelfilm in Akermans oeuvre, die een brug slaat tussen haar experimentele werk (haar vroege films, verschillende documentaires en haar installaties) en haar arthousefilms. Dit oeuvre bestaat in feite uit een lange reeks van plekken met af en toe mensen daarin. Een lange serie beelden die steeds dezelfde vragen oproepen: wat betekenen die plekken, wat doen die mensen, wat doen die plekken met die mensen? De plekken blijven, de mensen gaan; een eeuwige parade van dolende zielen. Anna’s ontmoetingen zijn misschien een poging om aan haar ontheemding te ontsnappen, maar tegelijk is ze bang zichzelf te verliezen. Eenmaal teruggekeerd in haar Parijse appartement luistert ze naar de boodschappen die tijdens haar afwezigheid op haar antwoordapparaat zijn ingesproken. “Anna, waar ben je?”, vraagt haar Italiaanse geliefde. Ze spreekt met de stem van Chantal Akerman.