Le livre des solutions

Een filmmaker vlucht na tegen­wind van zijn producenten met de ruwe montage van zijn film de stad uit in Le livre des solutions, waarmee filmknutselaar Michel Gondry zijn eigen demonen in de ogen kijkt.

Het klinkt als een vliegende start voor een filmcarrière: op handen gedragen worden als maker van visueel inventieve videoclips en dan met je tweede film meteen een kassucces en Oscar-winnaar produceren. Maar voor Michel Gondry lijkt Eternal Sunshine of the Spotless Mind (2004) inmiddels vooral een last te zijn.

Elke nieuwe film die hij maakt, wordt door critici en publiek tegen de lat van die instant-klassieker gemeten. Ook Le livre des solutions weer. Toen de film op het afgelopen filmfestival van Cannes in première ging (in het zijprogramma Quinzaine des Réalisateurs), was de teneur van de ontvangst zo’n beetje: leuk dat Gondry weer zijn Gondry-ding doet, met z’n visuele vondsten en z’n knutsel-esthetiek, maar de emotionele diepgang van Eternal Sunshine heeft het niet.

Vlucht met de edit
Het is allemaal niet onwaar. Maar het gaat wel een beetje voorbij aan de kern van de film. Want in feite gaat Le livre des solutions over hoe al dat visuele vernuft ook voortkomt uit mentale instabiliteit. En ja, de psychotische episode van een bipolaire filmmaker, dat is nu eenmaal een stuk minder universeel herkenbaar dan het liefdesverdriet van Eternal Sunshine.

Want dat is dus waar Le livre des solutions om draait, al vallen de woorden ‘psychose’ en ‘bipolair’ nergens in de film. Wat je ervan ziet is dat filmmaker Marc Becker (Pierre Niney), Gondry’s alter ego in de film, op een gegeven moment zijn pillen door de wc spoelt. Verder worden er geen woorden aan vuil gemaakt.

Maar wie erop let ziet het verband: de scènes waarin Gondry zijn vertrouwde visuele inventiviteit inzet, zijn steeds die waarin Marc het meest in de knoop zit. Als hij wordt afgewezen door een potentiële onenightstand, druipt hij letterlijk af naar de bank – in een met stopmotion gecreëerd shot glijdt hij zonder zijn armen en benen te bewegen als een soort slak het bed uit, over de vloer naar de sofa.

Uitgangspunt van de film is dat Marc bij de montage van zijn nieuwe film nogal tegenwind krijgt van de producenten, die iets commerciëlers hadden verwacht (iets meer als Eternal Sunshine, misschien). En dus trekt hij de computer waarop de edit staat uit het stopcontact en vlucht hij met zijn trouwe editor Charlotte (Blanche Gardin) de stad uit, naar het huis van zijn oude tante Denise (Françoise Lebrun). Daar loopt hij steeds verder vast in zijn mentale blokkades, die hij maskeert met allerlei creatieve hersenspinsels. Zoals dat ‘boek van oplossingen’ dat de film zijn titel geeft, een reeks mantra-achtige spreuken die hem moeten sterken in zijn zelfvertrouwen, maar in feite weergeven hoe hij steeds verder van de mensen om hem heen afdrijft.

Dissociatie
Marcs tante Denise is gebaseerd op Gondry’s eigen tante Suzette, die een soort surrogaatmoeder voor hem was. Met de documentaire L’épine dans le coeur (2009) maakte hij al een filmische ode aan haar. Le livre des solutions werd grotendeels gefilmd in en om haar huis in de Cevennen, dat Gondry na haar overlijden in 2021 overnam.

Ook Marcs vlucht en dissociatie van de realiteit baseerde Gondry op een duistere episode uit zijn eigen leven, tijdens de montage van L’écume des jours (2013). Rond die periode werd daar voor het eerst een label op geplakt: Gondry heeft een bipolaire stoornis. Dat verklaart wellicht ook waarom Le livre des solutions Gondry’s eerste grote film sinds dat moment is. Niet dat hij stilzat – hij maakte het kleinschalige Microbe et Gasoil (2015), de fenomenale serie Kidding (2018-2020) en handenvol videoclips en commercials.

Maar met Le livre des solutions lijkt hij de duisternis van die periode af te willen schudden, juist door hem een plek te geven binnen de creatieve luchtigheid waarin hij uitblinkt. Door te onderzoeken wat die duisternis ook heeft opgeleverd – en misschien wat hij ervoor inlevert om hem in toom te houden.