Eternal Sunshine of the Spotless Mind

De liefde is deze maand alomtegenwoordig in de bioscoop. Soms waart hij rond als een spook uit het verleden, soms slaat hij in als een bliksemschicht en soms staat de liefde op een sudderplaatje.

In de waanzinnig mooie film Eternal Sunshine of the Spotless Mind, naar een script van Charlie Kaufman, laten twee ex-geliefden hun herinneringen aan elkaar wissen. Ook in het donker-romantisch Gegen die Wand probeert een verlopen dertiger zijn verdriet om een verloren geliefde te vergeten. Allemaal willen ze door een nieuwe liefde worden wakker gekust.

De zon schijnt bijna niet in de wonderlijke film Eternal Sunshine of the Spotless Mind van Michel Gondry. De lucht klaart even op als Jim Carrey en Kate Winslet in de film verliefd op elkaar worden, totdat het onweer losbarst en hun liefde ten einde loopt. Daarvoor en daarna is het grauw.

Alles is beter dan grauw. Niemand wil middelmatig zijn en dat is eigenlijk ook weer een middelmatige wens. De liefde lost dit probleem tijdelijk op. Bij een geliefde voel je je uniek, je wordt vanzelf leuker als je bij hem bent. Ook al blijft de eeuwige twijfel of hij een ander misschien niet nóg leuker vindt. Je kijkt dan via zijn ogen naar jezelf. Voldoe ik wel aan zijn en mijn hoge standaard? Is zijn leven in de loop der tijd vanzelf het mijne geworden? Wat is nog van mezelf? Zo jaag je elkaar op en rem je elkaar af. Tot zover is er niets aan de hand, zolang je het elastiek maar genoeg laat vieren. Afhankelijkheid is een langzaam gif. Want uiteindelijk komt het erop neer dat je het toch allemaal in je eentje moet doen, ook dat ‘jezelf uniek voelen’. De ander kan je niet gelukkig maken, dat moet je zelf doen.

In Eternal Sunshine of the Spotless Mind zegt de flamboyante Clementine (Kate Winslet) dan ook tegen de timide Joel (Jim Carrey): “Ik ben geen concept. Te veel jongens denken dat ik hen compleet ga maken of hen weer tot leven ga brengen, maar ik ben alleen maar een meisje dat in de war is, op zoek naar haar eigen gemoedsrust.”

Clementine is waarschijnlijk bang een soort Oblomov te hebben getroffen. De Russische romanfiguur Ilja Iljitsj Oblomov uit 1859 ligt de hele dag apathisch in bed, omdat het leven toch zinloos is. Soms doet hij een poging om op te staan, maar dan is hij zijn schoenen kwijt, en als hij een brief wil schrijven is de inkt op. Als hij dolverliefd wordt op een zangeres, denkt hij dat zij de enige is die hem een nieuw doel in het leven kan geven. Het wordt uiteindelijk niets tussen de twee omdat zijn keel te droog is om haar de liefde te verklaren. Zo blijft alles bij het oude.

Rimpelloos
Clementine wil het leven juist met volle teugen drinken. Ze wil niet eindigen als de ‘dining dead’, de stelletjes die je in restaurants zwijgend ziet dineren. Een rimpelloos leven is geen leven. Niet voor niets zitten er barsten in de bevroren Clyde River, waar Clementine met Joel een gelukkig moment beleeft, ’s nachts onder de sterrenhemel. Barsten maken het ijs spannender. De zon schijnt misschien eeuwig voor rimpelloze mensen met een ziel zonder vlekken, zoals in de filmtitel, maar eeuwige zon gaat ook vervelen.

Rimpelloos is de relatie tussen Clementine en Joel allesbehalve, en Clementine besluit dan ook om Joel na hun breuk uit haar geheugen te wissen. Letterlijk. Via het obscure bedrijf Lacuna, Inc. laat ze haar brein zo bewerken dat alle hersencellen worden vernietigd waarin een herinnering aan Joel ligt opgeslagen (zie lacunainc.com). Maar als je de slechte herinneringen uitwist, verdwijnen ook de goede. Dat is nog maar het begin van een krankzinnige rit door het brein van een gewone sterveling die toevallig verliefd werd, zoals Kaufman ook al eerder de hersenen van een beroemd acteur exploreerde in Being John Malkovich.

De film van Michel Gondry (Human Nature) bewijst weer eens dat er gelukkig plek is in Hollywood voor eigenzinnige geesten. In Kaufmans onnavolgbare script worden de meest bizarre voorvallen gepresenteerd alsof het de normaalste zaak van de wereld is, terwijl het hart van de film wordt gevormd door een mooi, levensecht liefdesdrama dat waarachtig weet te ontroeren. Bijvoorbeeld in de scène waarin Clementine en Joel afzonderlijk van elkaar op een bandrecorder inspreken waarom het is mis gegaan tussen hen. Geen groot drama, maar kleine irritaties en geheime gedachtes die je eigenlijk nooit uitspreekt. “Het viel me tegen dat ze meer een tijdschriftenlezer blijkt te zijn dan een boekenlezer.” “Ik vind mezelf niet leuk meer als ik bij hem ben.”

Ze willen na de breuk met een schone lei beginnen, door alles te vergeten en zo de pijn te verzachten. Heeft lijden zin?, is de aloude vraag die Kaufman en Gondry dan ook opwerpen. Zijn vreugde en leed niet onafscheidelijk? En ook al klinkt het verleidelijk om de slechte herinneringen te kunnen uitwissen, toch is dat uiteindelijk natuurlijk niet de oplossing, want zoals bekend besta je niet zonder herinnering. Dan wordt alles grauw. Eternal Sunshine of the Spotless Mind zelf ontsnapt aan alle middelmaat. De film is volstrekt uniek.

Eternal Sunshine of the Spotless Mind drijft mild de spot met mensen die beroemde schrijvers citeren. Hier is er een van de Engelse dichter Alexander Pope, waaraan de film zijn titel heeft ontleend:

How happy is the blameless vestal’s lot!
The world forgetting, by the world forgot.
Eternal sunshine of the spotless mind!
Each pray’r accepted, and each wish resign’d.
(uit het gedicht ‘Eloisa to Abelar’, 1717)