Katalin Varga

Katalin Varga lijkt een vluchtvrouw in Peter Stricklands uit eigen zak gefinancierde film noir, maar gaandeweg haar reis door het open Roemeense veld blijkt ze daadkrachtiger dan verwacht.

Wat is er toch gebeurd met de nuchtere, levenslustige Nederlandse vrouw, vroeg Jos van der Burg zich afgelopen november op de Filmslot-pagina in de Filmkrant af. In recente Nederlandse films worden ze voorgesteld als kasplantjes, die heldinnen van zowel nationaal als internationaal gevierde arthousefilms als Guernsey (Nanouk Leopold, 2005), Kan door huid heen (Esther Rots, 2009) en Nothing Personal (Urszula Antoniak, 2009).

De hoofdpersonages ontvluchten de trauma’s in hun levens: naar een eiland (Guernsey), naar het Zeeuwse platteland (Kan door huid heen) of naar een Ierse idylle (Nothing Personal). Ze zijn overigens ook internationaal in goed gezelschap, getuige een artikel in Sight & Sound diezelfde maand.

Katalin Varga (Hilda Péter) lijkt in Peter Stricklands gelijknamige film op het eerste gezicht ook zo’n onzekere vluchtvrouw. Wanneer haar echtgenoot haar het huis uit gooit omdat hij ontdekt dat hun tienjarige zoon Orban niet door hem is verwekt, spant ze het paard voor de wagen en vertrekken ze. Orban houdt ze voor dat ze onderweg zijn naar zijn zieke grootmoeder. Maar gaandeweg de reis blijken Katalins intenties daadkrachtiger en wraakzuchtiger dan die van al die Nederlandse zoekvrouwen.

Erfenis
Strickland brak voor het maken van Katalin Varga een van de ongeschreven wetten van de filmwereld. Hij financierde de productie uit eigen zak, met dank aan een erfenis van een oom, aan wie de film is opgedragen. En werd prompt genomineerd voor een Gouden Beer op het filmfestival van Berlijn. Het leverde in Engeland een bescheiden relletje over het subsidiestelsel op – Strickland was niet de enige Britse arthouse-filmer die de afgelopen jaren zijn heil buiten de landsgrenzen zocht.

Stricklands speelfilmdebuut is een film noir geplaatst in de open velden van Roemenië; de regisseur noemde niet voor niets Charles Laughtons The Night of the Hunter (1955) als een belangrijke inspiratiebron. Er is in Katalin Varga dan ook een centrale rol weggelegd voor het landschap. Katalin heeft overduidelijk een afkeer van het bos, en houdt haar kar vastbesloten op de open paden door het heuvelachtige en beeldschone Roemeense landschap. Haar aversie voor de overwoekerde wouden blijkt uiteindelijk de sleutel tot het doel van haar tocht.

Maar ook die open velden hebben zo hun dreiging. Dat onderstreept Strickland door de atonale, ontheemdende synthesizerklanken die aan de landschapsbeelden verbonden worden; het geluidsontwerp van de film werd in Berlijn terecht bekroond. En het blijkt eigenlijk al in de eerste scène, als Katalin in het open veld bloemen plukt en blijkt te worden gadegeslagen door een meisje, ze zal ongeveer zo oud zijn als Katalins zoon. Dat beeld – de volwassene in het wijd open veld ‘betrapt’ door een kind – komt een aantal keer terug, en levert het abrupte, onthutsende en magistrale slot van de film.