JUDE

De roman ‘Jude the Obscure’ van Thomas Hardy was al sinds zijn vijftiende zijn lievelingsboek. Precies honderd jaar na verschijning heeft regisseur Michael Winterbottom er nu een film van gemaakt die kortweg Jude heet, zijn tweede speelfilm na het opmerkelijke debuut Butterfly kiss. Uit beide films blijkt Winterbottoms voorkeur voor de donkere kanten van het menselijke bestaan.

Engeland heeft een rijke romantraditie, waar de Engelse regisseurs graag en veelvuldig uit mogen putten. Eerder dit jaar zagen we van Stephen Frears al de film Mary Reilly, indirect gebaseerd op het beroemde boek ‘The strange case of Dr. Jekyll and Mr. Hyde’ van schrijver R.L. Stevenson. Actrice Emma Thompson zag met Sense and sensibility een oude meisjesdroom in vervulling gaan omdat ze eigenhandig Jane Austens boek bewerkte en zelf vervolgens de hoofdrol vertolke. Qua stijl vertoont Winterbottoms literaire verfilming meer overeenkomsten met het in grauwsluiers gehulde Mary Reilly dan met met het kleurrijke kostuumdrama waarin Thompson haar talenten toont.
Thematisch borduurt Winterbottom verder op de weg die hij met Butterfly kiss is ingeslagen. In die film schetste hij een behoorlijk macaber, maar bij vlagen zeer humoristisch, portret van de moeizame liefde tussen een seriemoordenares en haar wereldvreemde minnares. Jude is een nog veel zwartere film en de relativerende toon ontbreekt dit keer volledig. Het leven van de symphatieke Jude is van begin tot einde een tranendal, gevuld met alle denkbare tegenslagen die je in een roman van vijfhonderd pagina’s of in een twee uur durende film kwijt kunt.

Schijnheilig boterbriefje
In de kern is Jude een romantische liefdesfilm. Het verhaal draait om de relatie tussen Jude en zijn knappe, vrijgevochten nichtje Sue. Opnieuw gaat het hier om een zinderende vertolking van de pas twintig jaar oude Kate Winslet, die eerder in Heavenly creatures en Sense and sensibility haar natuurtalent etaleerde. Jude en Sue zijn eigenlijk voor elkaar geschapen, maar de obstakels die hun liefde in de weg staan zijn zo groot en breed als de beruchte Chinese Muur. Precies zoals dat een klassiek liefdesdrama betaamt. Het lukt ze twee uur lang maar niet om in het bevrijdende huwelijksbootje te stappen, iets wat de schrijver Hardy zelf overigens wél laat gebeuren.
In de film is eerst Jude met een ander getrouwd en later Sue, in beide gevallen tot hun grote ongeluk. Als ze ten langen leste toch als geliefden door het leven gaan, weigert Sue om te trouwen, omdat ze vindt dat ware liefde niet door een schijnheilig boterbriefje van de kerk bekrachtigd hoeft te worden. Met deze pre-feministische stellingname roept ze het onheil over beiden af. Ongehuwd hokken geldt als een doodzonde en het stel, inmiddels gezegend met kroost, wordt gedwongen als paria’s rond te zwerven, omdat niemand hen werk en onderdak wil verschaffen. Het einde is zo triest en zwartgallig dat de film vrijwel zeker niet op een uitbreng in de Verenigde Staten hoeft te rekenen.

Dicht op de huid
Michael Winterbottom is zondermeer een zeer getalenteerde filmmaker, die alle kneepjes van het vak feilloos beheerst. Met schijnbaar eenvoudige oplossingen is hij in staat in zijn films een sfeer te creëren die het verhaal een extra dimensie geven. Zijn kaders zijn helder en overzichtelijk en de weinige camerabewegingen die hij gebruikt zijn uiterst subtiel. Alles ziet er even zorgvuldig en verzorgd uit, zonder dat er sprake is van een overdreven stilering. De camera zit vaak dicht op de huid van de acteurs, maar zij bepalen zelf de ruimte-indeling en hun eigen bewegingen en niet andersom.
Winterbottom gebruikt over het algemeen weinig tekst, maar de dialogen zijn stuk voor stuk overtuigend en geloofwaardig. En er wordt onder zijn begeleiding fantastisch geacteerd. Naast Kate Winslet speelt de vrij onbekende Christopher Eccleston een prachtige hoofdrol: zijn vertolking van Jude leidt tot een zeldzaam ingetogen en emotioneel beladen personage. Uiterlijk is er dus niets mis met Jude, maar inhoudelijk kan hij toch veel minder boeien. Het probleem zit hem voornamelijk in de te zwaar aangezette 19de eeuwse thematiek. Winterbottom geloofde zelf om de een of andere reden in het tijdloze karakter van het verhaal over dit gedoemde liefdespaar. De opvattingen over trouwen, samenwonen en seksuele relaties zijn de afgelopen honderd jaar toch wel een beetje veranderd. Het romantische ideaal van de enige, echte, eeuwigdurende en door God goedgekeurde liefde is nu toch echt achterhaald. Al doen die dweepzieke en sentimentele Amerikaanse films als Sleepless in Seattle of While you were sleeping nog zo hun best om ons van het tegendeel te overtuigen.
De wederzijdse gevoelens van Jude en Sue maken een opgeklopte indruk en dat leidt op den duur eerder tot irritatie dan betrokkenheid. Dat Winterbottom, net als in Butterfly kiss, niet voor een happy end heeft gekozen doet aan die kritiek niets af. Ik houd eigenlijk niet van het te pas en te onpas gebruikte woord ‘gedateerd’, maar bij deze film kan ik er toch echt niet omheen. In al zijn 19de eeuwse bombast is Jude een gedateerd liefdesdrama.

François Stienen