Gli indifferenti

Door geforceerd te verhippen trekt de Italiaanse regisseur Leonardo Guerra Seràgnoli de angel uit Alberto Moravia’s bijna honderd jaar oude roman Gli indifferenti.

De eettafel. Het is voor filmmakers dé plek om de familieverhoudingen op scherp te zetten. In Festen (Thomas Vinterberg, 1998) bijvoorbeeld, waarin zoonlief tijdens een groots verjaardagsdiner voor zijn vader onthult dat die zijn kinderen heeft misbruikt. Ook bij het welgestelde gezin in Gli indifferenti (‘de onverschilligen’) is de eettafel een plek van ontboezemingen. Maar in deze film wordt de spanning niet door subtekst en blikken heen en weer opgebouwd. Hier loopt de ballon alweer leeg voordat hij goed en wel is opgeblazen.

De Italiaanse filmmaker Leonardo Guerra Seràgnoli baseerde Gli indifferenti op het gelijknamige boek uit 1929 van de Italiaanse auteur Alberto Moravia (1907-1990). De welgestelde weduwe Maria (Valeria Bruni Tedeschi) dreigt failliet te gaan en haar foute minnaar Leo (Edoardo Pesce) heeft het op haar huis voorzien. Daarnaast heeft hij seksueel zijn zinnen gezet op haar dochter Carla (Beatrice Grannò). Zoon Michele (Vincenzo Crea) ziet het gebeuren, maar grijpt niet in.

Gli indiffenti is de debuutroman van Moravia, die uit zou groeien tot een grote naam in de Italiaanse literatuur. Van Gli indifferenti kwam in 1964 al een verfilming uit met niemand minder dan Claudia Cardinale als Carla. Andere boeken van zijn hand werden verfilmd door grootheden als Jean-Luc Godard (Le mépris, 1963), Bernardo Bertolucci (Il conformista, 1970) en Vittorio de Sica (La ciociara, 1989). Moravia begon aan Gli indifferenti toen hij pas achttien jaar was en analyseerde vernieuwend en haarfijn het morele verval van de bourgeoisie. Hij schreef over leeftijdsgenoten die niets doen. Carla en Michele vervelen zich en merken de leegheid van hun bestaan wel op, maar zijn te onverschillig om er iets bij te voelen en te passief om zich ertegen te verzetten. Zelfs als hun familie of zijzelf eraan kapotgaan. Daar wordt door de hedonistische Leo schaamteloos misbruik van gemaakt. Impliciet verzette Moravia zich tegen het fascisme dat zijn aanhang vond bij de gegoede burgerklasse.

Gamende YouTube-ster
Guerra Seràgnoli verplaatste het boek naar het Italië van nu. Geen gekke gedachte nu het fascisme wereldwijd opnieuw de kop op steekt. Films als La grande bellezza (Paolo Sorrentino, 2013) en The Great Gatsby (Baz Luhrmann, 2013) tonen aan dat er genoeg te vertellen is over hoe blasé welvaart je maakt. Maar bij Gli indiffenti gaat het mis. Carla verklaart op haar achttiende verjaardag dat ze niet wil studeren, maar als gamende YouTube-ster haar geld wil gaan verdienen. Het voelt als geforceerd verhippen en maakt het meisje bovendien ambitieus. Je kunt zo’n carrière afkeuren, maar het past niet bij iemand die passief is, zich verveelt en niets klaarspeelt. Michele komt terug van een studie Russisch in Sint-Petersburg. Ook al vreet hij daar niets uit, naar Rusland verhuizen is een behoorlijke uitdaging.

Tegelijkertijd verzaakt Guerra Seràgnoli het actualiseren juist op in het oog springende vlakken. De film opent met een zwarte bediende (Awa Ly) die door Maria uitgelegd krijgt hoe ze een hartige taart moet bakken. Niet alleen is een zwarte vrouw als hulp in de huishouding een nogal ouderwetse portrettering anno 2021, daarbovenop is Ly zo’n indrukwekkende verschijning dat je verwacht zij een van de hoofdrolspelers is. Des te vreemder is het dat ze na een kort akkefietje met Maria bijna volledig uit beeld verdwijnt.

Perspectief
Waar het boek van Moravia werd geroemd om zijn psychologisch realisme, zijn de personages van Guerra Seràgnoli vooral buitenkant. De psychologie ontbreekt en dat maakt ze nauwelijks te volgen. Zo worden ze hopeloze stereotypen. Bovendien mist Gli indifferenti een helder vertelperspectief. Er zijn een paar momenten waarop we een inkijkje krijgen in hoe de film eruit had gezien als dat er wél was geweest. Als het verhaal bijvoorbeeld door de ogen van zoon Michele was bezien. In een scène daagt Maria hem in een dronken roes uit tot een dans. Hij is aanvankelijk gegeneerd, maar geeft zich er op den duur aan over. En precies op dat moment grijpt Leo in en haalt hij Maria bij Michele weg. Het is een prachtige scène, die aantoont hoe we via Michele zouden kunnen observeren hoe zijn moeder lijdt en vastzit in een vergiftigde relatie.

Maar spannender, en actueler, zou het geweest zijn om Ly een grotere rol te geven. Vanuit haar verteld zou een klassenstrijd voelbaar geweest, en zou de verwondering over hoe de grond onder deze zedeloze rijke stinkerds steeds verder wegzakt nog groter zijn. De aardbevingen die de personages nu overvallen zouden dan pas echt op hun plek vallen. En een voorbode zijn voor culturele aardverschuivingen.