FELICE…FELICE…

Terwijl veel Nederlandse filmmakers hun blik op het leven voor hun deur richten, speelt Felice…Felice… van Peter Delpeut (40) zich af in het Japan van een eeuw geleden. De film is een verstild drama over de tragische invloed van culturen op de liefde. "Hoezo geen moderne film? Wat is er actueler dan onbegrip tussen twee culturen?"

Delpeuts film heet Felice…Felice… maar had ook ‘In de ban van een exotische liefde’ kunnen heten. De film speelt zich af in 1895 en is een lange flashback vol mijmeringen van de Nederlandse fotograaf Felice (een schitterende, met ingehouden wanhoop gespeelde rol van Johan Leysen), die in Japan zijn grote liefde had gevonden. "Vanaf de dag dat ik O Kiku in mijn huis had, waaide er een vreemde, tomeloze wind in mijn hoofd", schrijft Felice in een brief aan zijn broer in Nederland. Hij zou gelukkig zijn gebleven, als hij niet aan O Kiku’s liefde voor hem was gaan twijfelen, waardoor de relatie stuk liep. De fotograaf keerde terug naar Nederland, maar zijn verlangen naar O Kiku dreef hem terug naar Japan. De film begint op dat punt. Of Felice de kans krijgt om zijn fout te herstellen, is de vraag, want O Kiku is spoorloos. De film volgt zijn zoektocht naar haar, waarin hij een aantal mensen uit O Kiku’s omgeving ontmoet. Wat er in Felice omgaat, komen we te weten via zijn stem, die als voice over fragmenten uit een brief aan zijn broer voorleest. Hoe zwaar hij onder zijn liefdesverdriet gebukt gaat, blijkt uit overpeinzingen als: "Ik vind het goed om voorgoed verloren te gaan in dit vreemde land met zijn onbereikbare mensen."

Straatrumoer
Wie het werk van Delpeut kent, zal niet verbaasd zijn over zijn interesse voor het verleden van een exotische cultuur. De filmmaker oogstte veel waardering met zijn found footage-films Lyrisch nitraat (1990) en The forbidden quest (1993), die respectievelijk de verloren wereld oproepen van de geëxalteerde zwijgende cinema en barre poolreizen. Delpeuts inspiratiebron is de negentiende eeuw. "Zaken die wij nu vanzelfsprekend vinden, zijn toen geboren: de fascinatie voor het reizen, nieuwsgierigheid naar andere culturen en de uitvinding van de fotografie en de film. De wereld moest nog worden ontdekt en dat maakt deze eeuw tot een interessante periode om m’n fantasie op los te laten. Zoals Hella Haasse graag historische romans schrijft, zo maak ik graag historische films. In het verleden voel ik mij vrij. Ook is het research aspect interessant, omdat je in een andere tijd en cultuur duikt. Maar er speelt nog iets: als je te dicht op de huid van deze tijd zit, is het door de druk van de realiteit moeilijker om conflicten in al hun grootsheid uit te spelen. Aan die druk kan ik mij onttrekken."
Niet alleen zijn afkeer van filmrealisme maar ook zijn karakter speelt een rol in zijn liefde voor het verleden. "Ik hou niet van het hedendaagse straatrumoer. Ik ben geen Ian Kerkhof die in een houseparty duikt, al is er op de keper beschouwd misschien niet zoveel verschil tussen ons, omdat we beiden in een vreemde cultuur zijn gedoken. Naar de klote! is het resultaat van zijn fascinatie voor de housecultuur, Felice…Felice… is het gevolg van mijn belangstelling voor Japan. Geef toe: Japan in de negentiende eeuw is toch veel mooier dan een houseparty?!"

Perfectionering
Het idee voor Felice…Felice… ontstond toen Delpeut een fototentoonstelling bezocht over het Japan aan het eind van de vorige eeuw. Zijn oorspronkelijke idee was om met behulp van foto’s in de geest van Lyrisch nitraat een verloren wereld op te roepen. Tijdens de ontwikkeling van de film kwamen er echter steeds meer fictieve elementen in, zodat de rol van de foto’s steeds verder werd teruggedrongen. "Het liefdesverhaal nam de film steeds meer over, de foto’s vormen nog maar tien procent van de film."
Voor de produktie van Felice…Felice… heeft Delpeut geen voet op Japanse bodem gezet, want de film is volledig gedraaid in de studio’s aan de Duivendrechtsekade in Amsterdam. "Ik ging ’s ochtends als een soort ambtenaar naar mijn werk en dat beviel uitstekend. Ik ben geen filmmaker die boven zijn macht wil werken. Ik werk liever aan de perfectionering van iets kleins dan dat ik een megalomane gooi doe naar iets dat te groot is voor mij. Dat is mijn filosofie en ik vind dat meer mensen die zich ter harte zouden moeten nemen." Delpeut omschrijft Felice…Felice… lachend als een in de studio gemaakte roadmovie. "Ik werk graag in studio’s. Voor The forbidden quest kwamen we ook de studio niet uit."
De Japanse acteurs vond castingdirector Pim Mookhoek, op de actrice Kumi Nakamura na die O Kiku speelt, allemaal in Europa. "Het fascineert mij altijd weer dat je met een telefoon alles kunt vinden", verbaast Delpeut zich. De meesten van de tien acteurs kwamen uit Londen, maar ook in Nieuwegein bleek een Japanse soapactrice te wonen. Delpeut moest zijn acteurs wel een andere wijze van acteren bijbrengen. "Zij hebben zich in het westen bekwaamd in method acting, zodat zij hun emoties aanvankelijk veel te extravert speelden. Bij proefopnames keken zij mij bijvoorbeeld recht in de ogen. Als ik vroeg of ze dat in Japan ook zouden doen, antwoordden ze ontkennend, omdat dergelijk gedrag daar van onbeschaamdheid getuigt. Ik moest hun acteergedrag dus corrigeren richting Japan."
Voor de rol van Felice zocht Delpeut aanvankelijk "een goedmoedige dikzak, type jonge Philippe Noiret", maar toen Leysen liet weten in de rol geïnteresseerd te zijn, aarzelde Delpeut geen moment. "Er zijn weinig acteurs zo professioneel als Leysen. Een groot voordeel van hem is dat hij voor film heeft gekozen, zodat hij het medium door en door kent. Cameramensen zijn dol op hem, omdat hij precies weet wat hij met het licht kan doen. Het maken van ‘luistershots’ is met Johan een feest. Hij geeft je gewoon zes shots met verschillende reacties, zodat je in de montage kan kiezen. Hij begrijpt dat je als acteur ruw materiaal moet aanleveren. Johan is een technicus, een acteur die z’n werk komt doen, geen kapsones heeft en niet van hoogdravend gedoe houdt." Omdat de film in het Japans werd opgenomen, volgde Leysen samen met Delpeut twee weken lang, acht uur per dag, een cursus Japans. Vervolgens leerde hij de dialogen fonetisch uit zijn hoofd, met volgens Delpeut, verbluffend resultaat. "Tijdens de montage hebben we de film aan vijf Japanners laten zien en hun controlevragen voorgelegd. Het bleek dat zij Johan heel goed konden verstaan."

Woestijnzand
Culturele verwarring over de liefde vormt de kern van Felice…Felice…. Liefde mag dan universeel zijn, de manier waarop hij wordt uitgedrukt is cultureel bepaald. "Japanners hebben veel moeite met het uitspreken van de woorden ‘ik hou van jou’", weet Delpeut. "Het is een formulering die zij tot de komst van westerlingen in 1865 helemaal niet kenden. Als een Japanner twee keer in zijn leven ‘ik hou van jou’ zegt, is het veel. Voor hen is liefde geen gevoel dat je in woorden maar in handelingen uitdrukt. O Kiku kan Felice niet op westerse wijze haar liefde verklaren. Zij maakt hem op Japanse wijze kenbaar dat zij van hem houdt, bijvoorbeeld door de manier waarop zij thee voor hem zet, maar hij begrijpt die signalen niet." Delpeut merkte tot zijn verbazing dat dit verschil nog steeds tot tragedies leidt. "Mijn Japanse regie-assistente, die een huwelijk met een Amerikaan achter de rug heeft, zag in de film haar eigen leven voorbij trekken." Hoe Delpeut de Japanse zeden zo goed kent? "Ik heb veel Japanse romans gelezen en jaren geleden ook veel Japanse films gezien. Het werk van Ozu ken ik goed, al heb ik mij vooral laten inspireren door Naruse, omdat hij minder formeel is."
Naast liefdestragiek stelt Felice…Felice… fotografie en film als kennisbron van de werkelijkheid ter discussie. Niet toevallig laat Felice zijn camera thuis als hij op zoek gaat naar O Kiku. "Hij moet zijn fotoapparatuur achter zich laten, omdat hij dan pas werkelijk in contact kan komen met de werkelijkheid. De film betoogt dat fotografie eerder tussen mensen instaat, dan dat het de waarheid onthult. Daarmee bekritiseer ik als een vijfde colonne mijn eigen medium, maar ik denk er nu eenmaal zo over. Felice…Felice… is ook mijn kritiek op de gemedialiseerde samenleving. Er zit een beetje de naïeve gedachte in dat als we de media wegschuiven, we misschien wel betere mensen worden." Het onderwerp heeft voor Delpeut, die een aantal jaren programmeur was bij het Nederlands Filmmuseum, een autobiografische kant. "Ik besloot bij het Filmmuseum weg te gaan toen ik op een dag naar een film zat te kijken en dacht: ‘Wat voel ik nog bij de mensen op het doek? Ik kijk naar het filmkader, de mise en scène en de interpretatie van de filmmaker, maar de personages doen me niets meer.’ Plotseling had ik de benauwende gedachte dat ik eindeloos mijn tijd zat te verdoen in donkere kamers. Misschien zijn het vals-romantische overwegingen, maar ik besloot toen dat ik de ‘echte’ wereld in wilde, dat ik woestijnzand niet alleen op film wilde zien, maar zelf wilde aanraken."

Jos van der Burg