THE FORBIDDEN QUEST

Eindeloze poolvlakten met blauw ijs. Dit landschap vormt de achtergrond voor de avonturen van een expeditie die in 1905 naar de Zuidpool trok. Peter Delpeut vond in de archieven van het Nederlands Filmmuseum ‘levende beelden’ uit die tijd, de enige getuigen van wat er toen gebeurd is op de vlakten. In The forbidden quest maakt hij met deze beelden zijn eigen verhaal, gezien door de ogen van de scheepstimmerman.

Het is niet de eerste keer dat Delpeut oud materiaal uit het begin van deze eeuw samenbrengt in een nieuwe film. In Lyrisch nitraat uit 1990 ordende hij films uit de periode 1905-1915 onder verschillende noemers, waardoor een nieuwe blik op die oude films ontstond. Zo liet hij onder het kopje ‘mise-en-scène’ van dichtbij een hand, het hoofd en de armen zien van een vrouw die flauwviel, waardoor je je bewust werd van wat er gebeurd is, hoe het gefilmd is. Hij laat ons opnieuw, op een andere manier, de films van toen beleven.

Waarheid
Dit is ook de inzet van The forbidden quest: het oude materiaal op zo’n manier ordenen dat de kijker kan ervaren wat er toen gebeurde, in plaats van met zijn hedendaagse blik naar die filmpjes te kijken alsof ze slechts curiosa zijn. Delpeut neemt dit keer zijn toevlucht tot een verteller, een Ierse scheepstimmerman, de enige overlevende van een poolexpeditie. Deze beschrijft in 1941 wat er 35 jaar geleden op de Zuidpool gebeurde. Zijn toehoorder is geïnteresseerd, stelt tussendoor vragen, gelooft het echter maar half. Maar er zijn stille getuigen, ’the living pictures’, zij zagen het en hebben het bewaard, al die jaren. Pas wanneer de interviewer de films gezien heeft is het ongeloof uit zijn ogen verdwenen. Hij heeft de waarheid aanschouwd.
De vraag is natuurlijk in hoeverre de film werkt. Wordt de toeschouwer werkelijk vervoerd, meegenomen naar de koude poolstreek waar het leven hard is en de overlevingskans klein? Soms lukt het, maar niet altijd. Het verhaal is te complex, wil alles vertellen, hoewel er niet altijd wat te tonen valt. Dan moet je goed luisteren, wil je het kunnen volgen. Wat gebeurt er precies, wat is het belang van het vertelde, wat kunnen we zien? Zo is er het verhaal van de Italiaan die eskimo’s om het leven brengt en ze opeet. Maar waar zijn de beelden die dit ondersteunen? Waarom zo’n nevenverhaal dat de aandacht afleidt?
Aan de andere kant zijn er beelden die te veel, te lang vertellen, die uitgebreid laten zien wat in het verhaal van de timmerman maar een klein onderdeel is. De begrafenis van de schipper bijvoorbeeld krijgt in beeld veel aandacht, terwijl het voor het verloop van de rest van de avonturen nauwelijks van belang is. Toevallig was daar, van eerbewijzen aan een overledene in de poolstreek, voldoende beeldmateriaal van. En Delpeut wil dat allemaal graag aan ons laten zien. Die indruk krijg je bij zo’n fragment.

Eén met poolreiziger
Het zou echter niet eerlijk zijn het bij deze negatieve opmerkingen te laten. De poging op zich, het onderbrengen van oud beeldmateriaal in een bepaald kader, zodat het voor de huidige kijker weer interessant kan worden, is zeer lovenswaardig. Bovendien zitten er hele mooie momenten in. Ogenblikken waarop je werkelijk in het verhaal zit, je de kou en de wind van de poolstreek voelt, je even één bent met de poolreiziger. Een van die momenten is wanneer het schip voor het eerst het ijs tegenkomt op zee. Eerst zijn het nog verspreide brokjes, langzaamaan worden het grotere stukken, bergen, en dan komt het moment dat het schip door het ijs moet gaan. Plotseling zie je in het ijs een barst verschijnen, het schip is op dat moment nog sterker dan het ijs. Wat je hoort: stilte, de wind, de stem van de scheepstimmerman die vertelt wat er toen gebeurde. Je wacht op het geluid van het krakende ijs, maar dat komt niet. De films van toen zijn zonder geluid opgenomen, en Delpeut wil die werkelijkheid laten zien. Maar ook hij voegt toe, laat weg, laat wel de geweerschoten horen wanneer er op een ijsbeer wordt geschoten. Geluiden die door de stilte eromheen opvallen.
In The forbidden quest is de stilte af en toe magistraal. Iets wat misschien anders, door het geluid, teniet was gedaan, wordt nu door de stilte in alle hevigheid getoond. De stilte die het onvermijdelijke laat zien: het uiteenvallen van het schip wanneer het langzaam door het ijs wordt weggevreten. En dan zien we ook, in de beelden daarna, hoe er van het filmbeeld zelf haast niets meer over is. Hoe ook de film wordt aangevreten door de tijd. En hoe deze, in tegenstelling tot het schip, nog net op tijd van de ondergang is gered. Het is de verdienste van Peter Delpeut dat hij ons dat in The forbidden quest overtuigend laat zien.

Claartje van der Grinten