Fallen Leaves

Aarzelend cirkelen de prille geliefden Ansa en Holappa om elkaar heen. Ze blijven elkaar vinden en verliezen in Aki Kaurismäki’s melancholische liefdesverhaal Fallen Leaves. De Finse meester vertelt met bijna niets een groots verhaal, een melodrama van jewelste. Hoe kleine attributen veel kunnen zeggen.

• Het gestolen broodje
Fallen Leaves (Kuolleet lehdet) vormt het vierde deel van Kaurismäki’s Proletariat-trilogie, een serieuze titel met een knipoog, want een trilogie bestaat natuurlijk maar uit drie delen. De andere films van de trilogie zijn Shadows in Paradise (Varjoja paratiisissa, 1986), Ariel (1988) en The Match Factory Girl (Tulitikkutehtaan tyttö, 1990). Het zijn duister-komische romances rond arbeiders die zich op de wankelste trede van de sociale ladder bevinden: een vuilnisman, een mijnwerker die onlangs werd ontslagen en een luciferfabrieksarbeider – mensen die buigen en bijna breken in een door winstbejag gedreven samenleving.

In Fallen Leaves werkt Ansa als vakkenvuller in een supermarkt, waar ze betrapt wordt met een ‘gestolen’ broodje dat over de houdbaarheidsdatum is. De enge manager ontslaat haar op staande voet. Twee collega’s komen uit solidariteit voor haar op en nemen zelf heroïsch ontslag. Maar Ansa kan de elektriciteitsrekening niet meer betalen, tot ze uiteindelijk een baantje vindt als afwasser in een louche bar.

Ondertussen raakt een andere dolende ziel, zandstraler Holappa, gewond doordat zijn baas geen veiligere apparatuur wil kopen. Hij krijgt de zak wanneer de baas erachter komt dat hij heeft gedronken onder werktijd.

Kaurismäki brengt alles in stelling om voor deze twee mensen de grootst mogelijke sympathie op te roepen, een techniek die Chaplin al beheerste – niet voor niets noemt Ansa de zwerfhond over wie ze zich ontfermt naar de beroemde komiek. Fallen Leaves is melodrama pur sang, dat Kaurismäki tot in alle hoekjes van het beeld beheerst.

• Het weggewaaide briefje
Dat melodrama bereikt zijn hoogtepunt als Holappa het briefje met Ansa’s telefoonnummer kwijtraakt. Het briefje valt uit zijn zak en waait weg, langs de oude filmposters van een bioscoop. Strijkers zwellen aan. Woorden doen er weinig toe bij Kaurismäki, alleen het hoogstnoodzakelijke wordt gezegd, zwijgende blikwisselingen doen de rest. En de muziek natuurlijk, geen Kaurismäki-film kan zonder.

• De jukebox
In de California Pub schalt het nummer ‘Mambo italiano’, gezongen op zijn Fins, uit de jukebox. In de karaokebar verderop zingt een vriend van Holappa een smartlap over een herfstlijsterbes, een andere man brengt Schuberts ‘Serenade’ ten gehore. Holappa (“stoere kerels zingen niet”) kijkt zwijgend toe. De exotische namen van de cafés – naast de California Pub ook de Buenos Aires Bar – doen de stamgasten verlangen naar een mooier leven. Tot het zover is leven ze in een jarenvijftigdecor, met ouderwetse radio’s en blauw, groen en rood als overheersende kleuren. De jukebox, brenger van geluk. De radio, brenger van onheil.

Op die transistorradio luistert Ansa naar berichten over Marioepol, een bewijs dat de grote geschiedenis nooit ver weg is. Kaurismäki heeft gezegd dat mensen op een dag in de toekomst, wanneer de gruweldaden van vandaag zijn vergeten, nog steeds naar oude films zullen kijken. De nieuwsflarden in films als Fallen Leaves vormen dus een soort tijdsdocument voor die toekomstige filmkijkers.

• Het leren jekkie
In het hier en nu maakt Holappa zich samen met een vriend op voor een ouderwets avondje uit. Leren jekkie aan, vet in het haar, zonnebril op ook al schijnt de zon niet. Aan zijn muur hangt een poster van Tom Jones. Het zijn aardige mannen, je gunt ze alle geluk, net als Ansa, die stilletjes in dezelfde bar zit. Na wat vluchtige blikwisselingen lukt het ze een afspraakje te maken om naar de film te gaan: gezellig naar Jim Jarmusch’ zombiefilm The Dead Don’t Die (2019). Na afloop schudden ze elkaar voor de Ritz-bioscoop de hand. Nog wat later zitten ze bij Ansa thuis tegenover elkaar aan de eettafel en eten ze asperges met paddenstoelen, Ansa heeft echt haar best gedaan. Maar Holappa denkt maar aan één ding: wat is zijn glas met bruiswijn toch karig gevuld.

Holappa blijkt een dronkaard en Ansa wijst hem de deur. “Ik dacht dat hij anders zou zijn”, verzucht ze tegen een vriendin, die antwoordt: “Mannen komen allemaal uit dezelfde vorm, een mal met een deuk erin.”

Verlangen, hoop, teleurstelling en de angst om de ander te verliezen wisselen elkaar af in het tedere Fallen Leaves. Kaurismäki won er de juryprijs mee op het filmfestival van Cannes. En ja, ook de klassieke scène met vallende bladeren ontbreekt niet. In die sierlijke val zit de schoonheid waar Kaurismäki zo diep mee weet te raken.