Athena

Mooi dat Netflix Athena heeft laten maken, maar deze film hoort op het grootste doek. Een overweldigende wanhoopskreet uit een land dat op ontploffen staat.

Ik kwam trillend naar buiten. En dat voelde ik tien minuten later nog steeds. Het was angst. Maar ook opwinding. En het meest angstaanjagende was dat de opwinding groter was dan de angst.

Athena, die in competitie draaide op het filmfestival van Venetië maar in Nederland niet op groot scherm te zien zal zijn, is een waarschuwing. Een wanhoopskreet. De Frans-Griekse regisseur Romain Gavras (zoon van politiek filmmaker Costa-Gavras) laat voelen hoe Frankrijk, net als andere landen, op ontploffen staat. Eén vonk in het kruitvat en de boel knalt uit elkaar.

De vonk is hier een viraal filmpje van een tiener die door politieagenten wordt doodgeknuppeld. Het kruitvat vormen de verhoudingen tussen de centrale macht en de banlieue. En de ontploffing bestaat uit een groep ontketende jongeren die zonder enige terughoudendheid, zonder enig teken van angst, onder leiding van een broer van die dode jongen, een politiebureau bestormen. Ze komen geen verhaal halen, maar wapens.

Het is een overdonderende openingsscène, met enorme energie, rondvliegende camera’s en een oorverdovende bak geluid – vuurwerk, geschreeuw en traangasgranaten. “De politie, dat zijn wij!”, scanderen de jongeren als ze terugrijden in een buitgemaakt politiebusje. De Franse vlag wappert op het dak terwijl ze aan alle kanten aan het busje hangen, anderen op scheurende motoren wheelies maken, de camera ertussendoor vliegt zonder zichtbare cuts en iedereen, inclusief de kijker, wordt meegesleurd door dit moment van macht, van overwinning. Van – zie die vlag – Revolutie. Staan zij daarna op de kantelen van hun betonnen woonkolos, dan oogt dat eventjes als een onneembaar middeleeuws fort. Eventjes. Want de Banlieue versus de Staat, dat is geen eerlijke strijd. Maar voor nu, kortstondig, eindelijk, voelen zij zich de baas.

Geen stoppen aan
Athena maakt me bang, want ik geloof het. Ik zie een onheilstijding, in een land waar Le Pen bij de laatste presidentsverkiezingen 41 procent van de stemmen kreeg. Zie ook Orbán, Kaczyński, Wilders, Meloni en de anderen. De verhoudingen zijn zo verziekt, dat één daad van een handjevol mensen het kruitvat kan laten ontploffen. Democratie kan alleen winnen als iedereen binnenboord wordt gehaald. En als iets zoals Athena zou gebeuren, raakt dat nog verder uit zicht. In de film hoor je niet voor niets iemand zeggen dat in tientallen andere steden in Frankrijk ook rellen zijn uitgebroken: dit gaat om meer dan één zwakke plek.

En toch was de opwinding groter dan de angst. Athena is virtuoos, opzwepend. De lange shots zonder cuts verbeelden de roes, de stroom waarin de jongeren – bijna allemaal jongens – worden meegevoerd. Er is geen stoppen aan, geen moment om naar adem te happen, geen tijd om na te denken. Geen cut.

Die overweldigende energie, waarbij we met hen door de gangen van de betonnen woonmachine worden gedreven, hyper, als pubers, meer opgewonden dan boos, voorbij de angst en juist daarom zo beangstigend, is ook ontzettend aanstekelijk. Waarmee Athena, zonder echt partij te kiezen (want er bevinden zich ook drugsdealers en zelfs een gezochte terrorist in het wooncomplex, nota bene met medeweten van de imam, wat politie-ingrijpen hoe dan ook zou kunnen rechtvaardigen), de kijker meesleept met de revolutionairen voor één dag. Zoals collega Coen van Zwol vanuit Venetië schreef: “Was ik jonger, dan sloopte ik na afloop subiet een bushokje.”

Larger than life
Gaat Athena daarom niet in de bioscoop uit? Uit angst voor rellen? Zo veel bioscoopfilms zijn veredelde televisiewerken, maar Athena is gemaakt voor het grootste doek. Die naam alleen al! Net als bij Les misérables (2019) van regisseur Ladj Ly, die hier niet toevallig producent en coscenarist is, kenmerkt de titel deze film als larger than life. En: life = televisie; larger than life = bioscoop. Het is monumentaal fysiek filmmaken, waarbij de omvang van doek en speakers essentieel is voor de beleving. En ook inhoudelijk is de film uitvergroot, verhevigd, met vier (half)broers in het hart van het verhaal, één het jonge slachtoffer, één de leider van de rebellie, één die drugs dealt en één die dient in het Franse leger en probeert te bemiddelen.

Dit zijn niet zozeer individuen, maar functies – waarbij het hoge acteerniveau, met name van Sami Slimane als de jonge opstandelingenleider Karim, ervoor zorgt dat ze desondanks mensen blijven. Maar het gaat in Athena niet om individuele mensen. Het gaat om groepen. Om massa’s. Om samenlevingen. Uitvergroot, operatesk, maar geworteld in onze werkelijkheid. Uitvergroot, dus duidelijker. Als een visioen, meer dan een verhaal. Een angstaanjagend, noodzakelijk en bij vlagen ademstokkend politiek pamflet over onze tijd.

Athena is vanaf 23 september 2022 te zien op Netflix.