Menno Meyjes over Het diner

Het diner is het verhaal over een ziekelijke symbiose tussen ouders en kinderen. Wie is als ouder in staat om kritisch te blijven, ook als je kind iets verschrikkelijks doet?

Een jaar of tien geleden vertelde Menno Meyjes dat hij dacht dat we onder de verkeerde omstandigheden allemaal een Hitler konden worden. De aanleiding toen was Meyjes’ film Max waarin de jonge Hitler zich tijdens het interbellum ontwikkelt tot een gevaarlijke demagoog. Ziet Meyjes een verband met de geweldsdaad van de jongens in Het diner, zijn verfilming van de roman van Herman Koch, die ook een volstrekt amorele wil tot macht is? "We moeten een keer gaan eten", zegt de filmmaker aan de telefoon vanuit Londen. "Dit is precies mijn fascinatie."

Meyjes werkte tot 2002 vooral in de Verenigde Staten als scenarist. Hij schreef het scenario van The Color Purple van Steven Spielberg op basis van de novelle van Alice Walker en werkte opnieuw met Spielberg samen aan Indiana Jones and the Last Crusade. In 2002 debuteerde hij met Max als regisseur. Het was Meyjes die contact opnam met producent Eyeworks om van Het diner van Herman Koch een film te maken.

Controle
"Een van de thema’s is de verleidelijkheid van macht. De verleiding van een volkomen amoreel bestaan, als weerstand tegen het juk van het leven. De neiging om daaraan gehoor te geven onderdrukken we, maar die komt soms toch naar boven. Veel populaire cultuur kanaliseert onderdrukte neigingen, daarom zijn we ook zo gefascineerd door geweldsfilms."

Maar Meyjes wil liever niet psychologiseren. Niet te veel in elk geval. "Het is lastig om over te praten. Als mensen ingewikkelde processen zoals het gebruik van geweld door jongeren proberen te verklaren denk ik vaak: ‘Hou op met lullen’. Mensen zijn altijd gewelddadig geweest. Het verschil is dat tegenwoordig alles wordt opgenomen. We vangen het geweld via de lens van de camera in een frame, het gaat de wereld over en het wordt eindeloos herhaald. Dat gebeurde ook met de moord in Barcelona waar het boek van Koch op is gebaseerd. Die werd vastgelegd door beveiligingscamera’s en de beelden werden destijds op de Spaanse televisie vertoond. Stills ervan zijn nog steeds online te vinden. Het vastleggen en framen suggereert dat we er controle over hebben maar dat hebben we niet."

"Een gedachte die ik bij Kochs boek en tijdens het filmen wel steeds in m’n hoofd had, is dat het over mensen gaat die niet weten waar ze zelf eindigen en waar hun kinderen beginnen. Je neemt als ouder bijna vanzelf de schuld op je voor de daden van je kinderen, maar zodra je dat doet, ontneem je het kind z’n eigenheid. Als je die grens niet duidelijk stelt, groeit er een ziekelijke symbiose. Daar gaat de film over. Langzaam sluipt de gekte erin. Men kijkt voortdurend naar elkaar. Dat verbeelden we met het visuele thema van glas, doorzichtigheid, spiegels en bespioneren."

Het huwelijk
Het diner speelt zich grotendeels af in een restaurant waar de ouders van de twee jongens elkaar ontmoeten om te overleggen wat ze moeten doen. De man van het ene stel, Jacob Derwig, is in werkelijkheid de echtgenoot van de vrouw van het andere stel, Kim van Kooten. Had dat nog een speciale reden, wetende dat waarschijnlijk veel andere acteurs en actrices een rol hebben geprobeerd te bemachtigen? Nee, zegt Meyjes. Geen reden. Ze waren allebei precies wat hij zocht. Op het moment dat hij ze castte wist Meyjes niet eens dat ze getrouwd zijn.

Cate Blanchett
Nog voordat Het diner in de Nederlandse bioscopen verschijnt, werd bekend dat Cate Blanchett een Engelstalige film van het boek gaat regisseren. Was dat niet vervelend, zo veel aandacht voor een andere versie van het verhaal? "Nee, want ik wilde die film niet maken. Het is mij ook gevraagd en ik heb er wel mee lopen worstelen, maar om twee redenen leek me dat niet slim. In de Angelsaksische wereld zal te veel nadruk op moraliteit worden gelegd. Omdat die jongens in het verhaal iets verschrikkelijks hebben gedaan, lijkt mij dat een dood eind. Veel interessanter is wat er met die familieverhoudingen gebeurt: het gedrag van de ouders ten opzichte van elkaar en hun kinderen. De tweede reden is dat die Amerikaanse politici zich zo extreem bewust zijn van hun imago dat een politicus als Serge, die zich misschien kandidaat stelt voor het premierschap, nooit het geduld zou opbrengen dat hij hier laat zien. Uit angst voor z’n carrière zou een Amerikaan in een reflex de politie bellen. Weg verhaal."

"Er zit iets weerbarstigs in het boek en dat hebben we overgenomen. Iets wat niet politiek correct is. Ook een reden dat het in een Engelse markt moeilijk zal liggen. Ik moet trouwens wel zeggen dat het Engelstalige publiek bij een eerste screening in Toronto heel goed reageerde. Maar dat was wel een festivalpubliek."