Kornél Mundruczó over Delta

Met Delta heeft Kornél Mundruczó een klassiek noodlotsdrama gemaakt. Een film over een ‘verboden’ liefde tussen een broer en een zus die wel verkeerd moet aflopen. De hoofdrol is daarbij weggelegd voor het betoverende landschap van de Roemeense Donaudelta.

Wat was het startpunt van Delta: een verhaal of het landschap? “Het moge duidelijk zijn dat dit project begon met de locatie, met het landschap. Toen ik daar voor het eerst kwam wist ik onmiddellijk: hier moet ik een film maken. Het deltalandschap heeft iets gestileerds. Er schuilt een zekere symboliek in. Daardoor bleef het me maar fascineren. Het is een afgesloten wereld, een microkosmos. Het is tijdloos. Je voelt dat het verhaal zich in het heden afspeelt. De mannen varen rond in bootjes met een motor. Maar het zou ook een verhaal van meer dan honderd jaar oud kunnen zijn. Er zit een anciënniteit in het landschap.”

Ik ben zelf ooit in de streek geweest. Het is een ramp om daar te komen. Eerst zes uur met de bus vanuit Boekarest en dan nog eens vijf uur op de boot. Was het niet lastig om daar te draaien? “Hou op. Alles moest over water worden aangevoerd. We moesten van elke plek precies weten hoe diep het water was, zodat we wisten welke boten we zouden kunnen gebruiken. Op veel plaatsen was er geen elektriciteit, enzovoorts. Toen we klaar waren hebben we erom gelachen. We hebben nu een specifieke kennis waar we volstrekt niets mee kunnen: we weten hoe je in de delta moet draaien.”

Klopt het dat de streek in de tijd van Ceausescu een vrijplaats was, juist omdat het zo afgelegen was? “Ja. Maar gek genoeg was het vijftig jaar geleden nog een belangrijke haven, met fabrieken. Het was een belangrijke plek voor de commercie. Je ziet dat nog altijd terug op de begraafplaats. Daar liggen zoveel verschillende nationaliteiten en religies bij elkaar. Nu is het gebied inderdaad vrijwel leeg. De mensen die er wonen zijn geen Roemenen, maar Lipovenen [Russen die in de zeventiende eeuw om religieuze redenen naar Roemenië vluchtten, JS]. Verder zijn er nog wat Hongaren uit Transsylvanië. Ze houden van het leven daar. Het is niet gebaseerd op geld. Ze leven van de vis. Ze hebben te eten. En dat is genoeg.”

De film heeft iets van een western. “Ja, je hebt gelijk. We hebben geprobeerd terug te keren naar de ouderwetse cinema. De mens die terugkeert naar de natuur, of naar de tijd dat mens en natuur nog één waren. Dat is een klassiek thema, zowel in de Amerikaanse cinema als de Russische. Daarom was het ook zo belangrijk dat de natuur van de delta zo overweldigend mooi is. Het is een soort Eden, een paradijs waaruit we verdreven zijn. Dat gevoel moet de film toch opwekken: waarom kan het leven niet gewoon ‘mooi’ zijn? Waarom kan het leven niet zo simpel zijn? Waarom kunnen we niet ‘zo’ leven? Die schoonheid van het landschap heeft ons ook geholpen bij het maken van de film. Het contrast tussen het zware leven en de omgeving is groot. Als het landschap ook zo mistroostig zou zijn geweest als die liefdesgeschiedenis…”

De liefde tussen broer en zus wordt niet geaccepteerd. Is dat omdat hun liefde verboden is, of omdat ze allebei buitenstaanders zijn? “Ze worden gestraft omdat ze niet zijn zoals de anderen. Ik denk dat iedereen dat wel kent uit het dagelijks leven. Als de massa eenmaal in beweging komt, kan niets of niemand die nog tegenhouden. Als je dat probeert, word je omver geblazen. Daarom willen die twee de natuur in. Het is hun schuilplaats. De natuur vernietigt, maar kan ook bescherming geven.”

Waarom keert de zoon terug naar het dorp? Hij is er geboren en moet weten hoe verschrikkelijk de mensen daar zijn. “Er zitten een paar hints in de film. Hij hééft geld. Zijn vader hád een huis. Maar meer wil ik daar niet over kwijt. Ik wil ruimte scheppen, zodat het publiek de film op zijn eigen manier kan interpreteren. Ik denk dat mensen het fijn vinden als ze zelf kunnen uitzoeken wat er gaande is. Op de televisie is de tendens anders. Daar proberen ze het voor het publiek vooral comfortabel te maken. Maar de uiteindelijke ervaring is op deze manier veel groter.”

Opvallend is de reactie van het meisje nadat ze is verkracht. Ze huilt niet, ze vecht niet. Eigenlijk reageert ze niet. “Dat is niet helemaal duidelijk. We hebben die scène van een grote afstand gedraaid. Opnieuw om ruimte te scheppen voor de fantasie van de kijker. Hoewel er ook een praktische reden voor was. Het is onmogelijk om een dergelijk scène te draaien.
Maar even later zie je wel hoe ze die ervaring moet verwerken. Dat zou je kunnen zien als haar reactie. Zo werkt het ook in het echte leven. Je stort niet in op het moment zelf. Dat gebeurt pas later, achteraf.”

Lajos Bertok speelde oorspronkelijk de mannelijke hoofdrol. Halverwege de draaiperiode overleed hij aan een hartstilstand. Hoe heeft zijn dood de film beïnvloed? “We hebben de film moeten aanpassen. Natuurlijk. Niemand is vervangbaar. Oorspronkelijk was het een verhaal over wraak, geïnspireerd op Electra. Het heeft een half jaar gekost om het om te zetten. Nu is het een film over de liefde. Je voelt weliswaar van begin af aan dat het fout moet aflopen. Maar toch, dat zo’n liefde kan bestaan. Dat is mooi. Dat geeft mij op een bepaalde manier hoop. En dat is een weerspiegeling van hoe ik ben veranderd door Lajos’ dood.”

Hoe is uw verhouding met Béla Tarr? “Hij is een goede oude vriend, die mij vooral geholpen heeft om over de dood van Lajos heen te komen. Ook omdat ik toen niet wist of ik überhaupt wel door wilde gaan. Ik heb een groot respect voor hem. Hij is één van de weinige mensen aan wie ik materiaal laat zien terwijl ik nog bezig ben. Ook omdat hij iemand is die zijn visie niet opdringt. Dat is goed, want ik zou geen Béla Tarr-film kunnen maken. Onze films zijn compleet verschillend qua stijl en vorm. Wel hebben we eenzelfde houding ten opzichte van film. We zijn geen verhalenvertellers. Wij zijn allebei vooral geïnteresseerd in echte mensen en echte situaties. Veel meer dan in een plot.”