Jean-Pierre en Luc Dardenne over Le gamin au vélo

Hoe simpel kan een verhaal zijn? Een fiets, een jongetje op zoek naar een vader en een vrouw die hem liefde wil geven. De Dardennes wonnen er bijna hun derde Gouden Palm mee.

“Kunnen we over voetbal praten?” Tweevoudig Gouden Palm-winnaars Jean-Pierre en Luc Dardenne kwamen afgelopen mei naar Cannes om Le gamin au vélo te presenteren, een film die hier en daar opvallend afwijkt van de strikte stijl van hun vorige werk.

Zo strak hanteerden ze die de voorbije vijftien jaar dat de broers naam hebben gemaakt als de stamvaders van de moderne arthousefilm: een naturalistische stijl, dat wil zeggen geen muziek, liefst natuurlijk licht en onderkoeld acteren, een handcamera die dicht op de huid filmt, thematisch verwante verhalen die zich afspelen aan de onderkant van de samenleving en die bijna allemaal op dezelfde locatie gefilmd zijn in de buurt van het Belgische Luik. Sinds 1996 hebben de broers samen zes films geschreven en geregisseerd. Allemaal werden die in Cannes in de hoofdcompetitie vertoond, wat geen geringe prestatie is. Voor die tijd maakten ze twee andere speelfilms die weinig succes hadden en een handvol documentaires.

Over voetbal praten zit er niet in, want de tijd voor het gesprek is beperkt. En vragen zijn er genoeg want Le gamin au vélo is opnieuw zo’n sterke film dat in Cannes gesproken werd over een derde Gouden Palm. Daarmee zouden de broers een primeur hebben gehad. Maar het gebeurde net niet. Ze kregen de tweede prijs, die ze moesten delen met de Turkse film Once Upon a Time in Anatolia.

Kapster
Het begon allemaal in 2002, legt Jean-Pierre uit. De broers bezochten Japan waar hun film L’enfant vertoond werd in het kader van een programma om de doodstraf af te schaffen en ze kwamen te spreken met een kinderrechter. Die  vertelde het verhaal van een kleine jongen die door z’n vader in een weeshuis was gestopt. Het zou maar voor even zijn, had de vader gezegd, maar hij kwam nooit meer terug.

Dat verhaal is ze altijd bijgebleven en toen de broers vorig jaar vast kwamen te zitten met een ander scenario, hebben ze personages uit beide verhalen samengevoegd. “Zou de kapster uit het ene verhaal deze beschadigde jongen kunnen troosten? Een jongen die gewelddadig en boos is omdat hij niet wil accepteren dat z’n vader hem heeft verlaten. Zou ze hem kunnen kalmeren?”

Karate
Honderdvijftig jongetjes waren ze van plan te gaan zien om de juiste acteur te vinden, vertelt Luc. Maar bij de vijfde was het al raak. Thomas Doret die de rol van Cyril heeft, moest een telefoongesprek uit het scenario naspelen. Hij moest aan de telefoon wachten tot z’n vader aan de andere kant zou opnemen. “Thomas speelde zo overtuigend en hij had zo’n sterke aanwezigheid dat we dachten dat iemand echt de hoorn ging opnemen. Het was een cadeau, deze fantastische jongen. Hij kon zich ook erg goed concentreren. Misschien omdat hij sinds z’n zesde aan karate doet en nu een bruine band heeft.”

Niet gebruikelijk bij de Dardennes is het inschakelen van bekende acteurs. Met het aantrekken van Cécile de France weken ze af van die regel. De reden die Jean-Pierre in eerste instantie geeft, is vaag. “Iemand had ons verteld dat het onmogelijk was voor twee heteromannen om een beginnende actrice te regisseren. Dan zou er teveel rivaliteit tussen Luc en mij ontstaan omdat er altijd een band groeit tussen actrice en regisseur. Er is altijd sprake van een spel van verleiding.” Dus hadden ze een professionele actrice nodig waarbij die kwestie minder speelt. Ze kozen uiteindelijk voor Cécile de France vanwege haar uitstraling. “We leggen in de film niet uit waarom haar personage voor de jongen wil zorgen. Cécile beantwoordt die vraag met haar uitstraling.”

Troost
Waarin Le gamin au vélo vooral afwijkt van hun eerdere films is het zachte zomerlicht en het gebruik van muziek in de vorm van steeds hetzelfde fragment uit Beethovens vijfde pianoconcert. Die maken de toon lichter dan we gewend zijn. De muziek moest boven de film hangen, legt Jean-Pierre uit. “Niet om het drama vetter aan te zetten, zoals meestal met muziek gebeurt. Die muziek staat voor waar Cyril naar op zoek is: bescherming en troost. Elke keer als hij liefde mist, verschijnt de muziek. Samantha is er in zekere zin de belichaming ervan. Het zomerlicht heeft eenzelfde symbolische betekenis: het warme licht verbeeldt wat Samantha aan Cyril geeft.”

Vaders
Behalve in Le fils zijn het bij de Dardennes altijd vrouwen die ofwel het slachtoffer worden van mannen, ofwel zorgen voor verlossing. Zij zijn het die het vermogen hebben te groeien, terwijl mannen stilstaan. Gevraagd naar het waarom daarvan hebben de makers niet meteen een antwoord voorhanden.

Luc: “Het klopt: het zijn vaak vrouwen die de oplossing aandragen. Ze zijn sterker dan de mannen, dan de vaders. Ik weet niet in hoeverre we er bewust voor kiezen zulke verhalen te vertellen of dat mannen nou eenmaal zo zijn en dus die rol vervullen. Vrouwen brengen troost en stellen gerust. De mannen vertrekken en laten in de steek, waardoor de vrouwen zowel vader als moeder moeten zijn.”

Dat kinderen een belangrijke rol spelen, komt volgens Luc doordat de makers geboeid zijn door wat er tussen de generaties gebeurt of door wat er niet langer tussen de generaties gebeurt. “Misschien is dat wat we willen laten zien: dat de vaders niet meer aanwezig zijn in de samenleving. Cyrils biologische vader laat hem stikken. Samantha’s vriendje laat haar in de steek omdat hij jaloers is. De drugsdealer ziet dat Cyril naar liefde en acceptatie zoekt en wil misbruik van hem maken. Allemaal afwezige of tekortschietende vaders en mannen.”

Fiets
We zouden het verhaal als een sprookje kunnen zien. “Samantha zou de goede fee kunnen zijn”, zegt Jean-Pierre. “En de drugsdealer de grote boze wolf. Samantha heeft geen ander motief, behalve dat ze een daad van barmhartigheid wil verrichten. Ze is er gewoon en ze weet niet waar het heen gaat. Ze weet ook niet of Cyril haar liefde zal accepteren.”

Het sterk beeldend denken van de broers wordt weer eens duidelijk als ze tenslotte over de fiets praten. De fiets is een magisch instrument, vertelt Luc. “Eerst zou die alleen Cyrils woede uitdrukken als hij erop tekeer gaat. Toen drong het tot ons door dat het ook een middel voor verleiding kan zijn, waarmee hij Samantha kan kalmeren als ze zich zorgen over hem maakt. En het is een link met z’n vader doordat die hem de fiets cadeau heeft gedaan. Maar het is natuurlijk ook gewoon een middel om Cyril tussen de locaties en de personages op en neer te laten rijden. Die fiets is een magisch instrument, maar het is ook gewoon een fiets.”