Gaspar Noé over Enter the Void

Gaspar Noé roept met Enter the Void opnieuw verdeelde reacties op: het ruim tweeëneenhalf uur durende epos is voor de één een meesterlijke, hallucinogene trip en voor de ander een pretentieus, infantiel en ranzig werkje. “Op een gegeven moment word je je eigen verhaal zat.”

Het is geen vrolijk wereldje dat Noé in Enter the Void schetst, hoe kleurrijk de neonlichten van Tokio ook zijn. De doelloze Oscar is hard op weg drugsverslaafde te worden; zijn zus Linda werkt als stripper in een opzichtige nachtclub. Maar belangrijker dan die basale informatie is de stijl van de film: we zien de wereld vanuit de ogen van Oscar, inclusief zijn DMT-trip, en inclusief zijn dood. En vervolgens gaan we met hem mee in ’the void’, de leegte, waarin hij zwevend boven de wereld observeert hij hoe het de achterblijvers vergaat, afgewisseld met flashbacks naar de traumatische jeugd van Oscar en Linda.

Het basisidee voor Enter the Void had Noé al in zijn tienerjaren, vertelt hij aan de telefoon uit Parijs. “Ik wilde een film maken gezien door de ogen van een stonede hoofdpersoon. Later kwam daar de gedachte bij om hem dood te laten gaan en zijn out of body experience te volgen. Daar komt de verwijzing aan het begin naar The Tibetan Book of the Dead vandaan, die ook de structuur van de film voorspelt. Ik heb ruim tien jaar aan het scenario gewerkt — absurd lang, té lang eigenlijk. Voor Irréversible had ik een scenario van slechts drie pagina’s; toen zaten er twee maanden tussen het eerste idee en de opnames. Het is vermoeiend: op een gegeven moment wordt je je eigen verhaal zat.”

Het ‘point of view’ vanuit de eerste persoon, en de flashbacks waarbij de camera vlak achter Oscars hoofd zweeft, doen denken aan videogames. “Dat was geen bewuste verwijzing; ik speel geen videogames, behalve dan als kind in de speelhallen zoals iedereen. De inspiratie kwam vooral uit eerder films vanuit de eerste persoon, van Lady in the Lake tot de openingsscene van Kathryn Bigalows Strange Days, maar ook de muziekvideo bij ‘Smack My Bitch Up’ van The Prodigy. En dat gezichtspunt van vlak achter de hoofdpersoon komt direct uit mijn eigen ervaring: zo zie ik mezelf in mijn eigen dromen en herinneringen — niet door mijn ogen, maar vanaf een gezichtspunt net achter mezelf.”

Technisch gaat u verder dan de genoemde voorbeelden in het vervolmaken van de ervaring uit de eerste persoon, tot en met het knipperen met de ogen aan toe. Hoe ingewikkeld was dit? “Het meest gecompliceerde moment was de scène waarin de hoofdpersoon in de spiegel kijkt en zijn gezicht wast. Je kunt er niet omheen; elke film die deze stijl hanteert heeft zo’n scène, al vanaf Lady in the Lake. Maar het was de scène waar ik voor het draaien het meest tegenop zag. Het is simpel, maar omslachtig: de spiegel is geen spiegel, maar gewoon een gat, waarachter we een exacte kopie in spiegelbeeld van de badkamerset bouwden. Daar stond de acteur, en tegenover hem stond ik met de camera. De handen die je ziet zijn die van de camera-assistent, dus wij moesten samen de bewegingen van de acteur exact volgen. Achteraf had ik gewild dat we de film in 3D hadden opgenomen, omdat je daarmee nog dieper in de persoonlijke ervaring wordt getrokken.”

Waarom heeft u dat niet gedaan? “Toen de productie begon was simpelweg nog niemand daar mee bezig. Het was gewoon geen optie, het is überhaupt nooit besproken, en we hadden er waarschijnlijk ook het geld niet voor gehad. Maar het zou interessant zijn geweest, denk ik nu. Ook omdat de film vrijwel geheel uit lange, onafgebroken takes bestaat, en er weinig plotselinge camerabewegingen zijn. Juist de snelle montage die in de meeste 3D-films wordt gebruikt, staat de immersie [het ‘opgaan’ in de filmische wereld, red.] volgens mij in de weg.”

In het slot van de film wordt een abortus uitvoerig in beeld gebracht, en zien we een geslachtsdaad inclusief zaadlozing vanuit de vagina. Zoekt u bewust de controverse? “Voor veel mensen is het auto-ongeluk waarbij Oscar en Linda’s ouders sterven veel schokkender. Het was ook die scène die voor de Franse keuring de reden was om de film het label ’16 jaar en ouder’ te geven, en dus niet die expliciete seks of het drugsgebruik. Emily Alyn Lind, het meisje dat daar de jonge Linda speelt, was echt wonderbaarlijk: drie uur lang schreeuwde ze de longen uit haar lijf, en tussen de takes door was ze zo vrolijk als wat. Ik weet niet hoe ze die reactie hebben gekregen; ze werd bij de opnames van die scène geregisseerd door haar moeder, die zelf ook actrice is. Ik heb haar alleen gevraagd of ze de grootste scream queen uit de filmgeschiedenis wilde worden, en daar had ze wel oren naar.”