Thessaloniki Film Festival 2023

In een festivaleditie waarin (de omgang met) ongrijpbare fantomen de boventoon voerden, won in Thessaloniki voor het eerst in dertig jaar een film uit het thuisland. Nederlandse vertegenwoordiging was er door Melk (Stefanie Kolk) en Sweet Dreams (Ena Sendijarević).

Stralende dagen in november. Voor een grand café staat een enorme kerstboom met rood glimmende pakjes in de volle zon. Langs de zee lopen we naar het Olympion filmtheater. Een oudere Zweedse filmjournalist vertelt hoe ze twintig jaar geleden tijdens het festival over deze boulevard een dichte mist trotseerde, als in een film van Angelopoulos.

Hoewel ze het over de klimaatverandering heeft, roept ze met haar verhaal ook een heel ander beeld op dat onbedoeld goed aansluit bij de films die dit jaar te zien zijn op het filmfestival van Thessaloniki. Het thema van de fantasmas, van spoken en de geesten in cinema, waar dit jaar een eigen programma aan is gewijd. Zoals spoken betaamt, waren ze dit jaar ook buiten de gestelde grenzen rond door andere programma’s en competities.

Het programma Fantasmas Tribute bestaat uit meer dan dertig korte en lange films, samengesteld door Dennis Lim, vriend van het festival en programmahoofd van Film Society van het Lincoln Center in New York. Uiteenlopend van Dead Man (Jim Jarmusch , 1995) tot Victor Erice’s El espíritu de la colmena (Spirit of the Beehive, 1973), Carl Dreyer’s Vampyr (1932) en meerdere werken van Apichatpong Weerasethakul waarin droom en werkelijkheid constant door elkaar heen vloeien, staat het stil bij de vele geestverschijningen, onuitgesproken angsten, folkloristische overtuigingen, flirts met het buitenaardse en alle tussenwerelden mogelijk die we tot nu toe in de filmgeschiedenis hebben gezien.

Zelfs als je dit interessante programma terzijde had gelegd zijn allegorische spoken, vermomd als dolende mensen in ontheemde en van zichzelf vervreemdende staat, niet te ontwijken op het festival dit jaar.

In de hoofdcompetitie is het spookgehalte het meest letterlijk in het Canadese Vampire humaniste cherche suicidaire consentant (Ariane Louis-Seize, 2023; in 2024 in de Nederlandse bioscopen), winnaar van de publieksprijs. Tijdens de vertoningen was al merkbaar hoe het publiek het verhaal van Sasha, de jongste telg van een vampierenfamilie die het drinken van mensenbloed weigert, onthaalde met enthousiast applaus en gejoel. Met totale controle over haar komische gothic fantasy doet Louis-Seize’s film denken aan een jonge Tim Burton.

Andere films in de hoofdcompetitie voelen ondanks hun eveneens komische elementen donkerder aan in hun spookbeelden. Van Christos Nikou (die eerder het dystopische Apples maakte) komt Fingernails, een futuristische satire die voelt als de terugkeer van Charlie Kaufmann en vertelt over koppels die via een test kunnen uitvinden hoe goed ze nu écht bij elkaar passen. Het Britse In Camera (Naqqash Khalid, 2023) onderzoekt een dwalende ziel door zich te richten op een acteur in talloze audities, op zoek naar tekst en een rol. Een leven met gegeven inhoud, met vaststaande regie-aanwijzingen en uit te spreken woorden. Het Amerikaanse The Feeling That the Time for Doing Something Has Passed is een outsider-lieveling die de nauwelijks besproken randen van de samenleving opzoekt, als een licht op het leven in de schaduw. Regisseur en scenarist Joanna Arnow speelt ook zelf de hoofdrol als vrouw op zoek naar de ideale bdsm-relatie. En in hoeverre mag iemand dan dichtbij komen?

Films recyclen
Wat naast het spook-element vooral opvalt aan de programmering van dit jaar, is dat het festival voor de competities met name put uit zij- en parallelprogramma’s van grote, toonaangevende festivals. Denk daarbij aan Cannes’ Quinzane des cinéastes, Giornate degli Autori van het filmfestival Venetië, maar ook de Proxima-competitie van Karlovy Vary en het hoofdprogramma van Locarno. De vraag is of dat een bewuste keuze is, maar wat pleit voor het festival dat het mooi aansluit bij het groene initiatief dat het sinds 2022 jaarlijks in de zomer organiseert: waarom in een wereld die bol staat van overproductie geen films recyclen, voordat ze bij het volgende festival alweer vergeten zijn?

Een van de twee zij-competities, Film Forward (de andere zij-competitie Meet the Neighbours+ richt zich op films uit de wijde regio rond Griekenland) richt zich op ‘de oogst van een nieuwe generatie filmmakers met het lef de traditionele wijze van verhalen vertellen op te rekken en uit te dagen’. Voor deze competitie werd Melk van de Nederlandse regisseur Stefanie Kolk geselecteerd, dat het verhaal vertelt van Robin die na een miskraam geconfronteerd wordt met haar op gang komende moedermelkproductie.

Kolks film zal zijn Nederlandse première beleven op het International Film Festival Rotterdam, maar sinds de première in Venetië (op de eerdergenoemde Giornate degli Autori) reist ze al een aantal maanden langs buitenlandse festivals. Op de pier waar de meeste filmzalen zitten vertelt ze: “Waar ik vooral blij mee ben is dat de positieve reacties niet alleen van mensen komen die iets met het onderwerp hebben. Van tevoren zei ik wel tegen mijn producent en anderen dat dit niet alleen een film was voor lacterende vrouwen, maar ik moest nog maar zien of dat echt zo was.”

De uiteenlopende reacties op haar film hardop overdenkend, waarbij haar vooral opvalt hoeveel herkenning er is, vervolgt ze: “Voor mij is het lichamelijke deel van rouw zoals in Melk heel troostvol. Stel je voor dat ik op een knopje zou drukken en dat de baby dan van het een op het andere moment uit je buik weg is, dat zou veel traumatischer zijn. De band die je met een ongeboren kindje hebt is ook nog een band die je zelf aan het uitvinden bent. Je kunt er nog helemaal geen vinger op leggen en in sommige gevallen ben je er nog niet zo bewust van tot het moment dat het misgaat.”

De avond erna vertelt ze enthousiast hoe ze in filmtheater Makedonion, het theater dat het meest uit de richting ligt van de andere zes zalen, haar langste Q&A van haar hele festivaltour tot nu toe heeft beleefd. “De Q&A duurde langer dan een uur. Ik ging me zelfs zorgen maken of mensen niet uit beleefdheid bleven zitten. Toen ik zei dat mensen gerust weg mochten gaan, liepen er maar twee langzaam de zaal uit.” Een uitgebreid interview met Stefanie Kolk volgt als Melk in Nederland zijn première beleeft.

Grimmig all inclusive resort
Terug naar de hoofdcompetitie. Nadat vorig jaar Narcosis (Martijn de Jong) werd geselecteerd, was ook daar dit jaar opnieuw een Nederlandse vertegenwoordiger. Gouden Kalf-winnaar Sweet Dreams van Ena Sendijarević is een van de elf gegadigden en past met zijn satire en opvallende (acteer)stijl naadloos in de vervreemdending die dit jaar de boventoon voert.

Sendijarević is vanuit haar tijdelijke residentie in Parijs naar de Griekse havenstad gekomen en verontschuldigt zich voor de twee werelden waarin ze momenteel verkeerd. Opnieuw een twilight zone, bij haar die van haar volgende film waar ze momenteel aan schrijft en die van haar vorige film waarvoor ze nu de promotie doet. Met Sweet Dreams is ze inmiddels sinds de première in Locarno al op meerdere internationale festivals geweest. “Ik ben nu al van Toronto en Chicago tot aan Gent en Sarajevo geweest. Ik heb wel echt het gevoel dat Thessaloniki een cinefiele stad is. Er is veel betrokkenheid en het publiek lijkt vooral vanuit film te denken. Mensen vragen zich hardop af vanuit welke manier film iets voor de wereld kan doen of betekenen. Aan de technische vragen merk je ook een bepaalde geletterdheid qua cinema. Ik moet daarbij wel zeggen, grosso modo verschillen de vragen op verschillende festivals niet veel. Het kan ook totaal aan mijn perceptie liggen en hoe ik erin sta. Ik wandel langs de zee naar een filmtheater voor een Q&A, dat kleurt mijn beeld van een publiek ook heel anders dan in Chicago langs de wolkenkrabbers naar een theater lopen.”

Een film in de hoofdcompetitie waarmee Sweet Dreams al sinds Locarno langs meerdere festivals trekt is het Griekse Animal. Regisseur Sofia Exarchou memoreert: “In Locarno deelden we zelfs de acteerprijs met Sweet Dreams, we waren ook samen te zien in onder meer Haifa en Sarajevo.”

Exarchou viel zes jaar geleden al op met haar speelfilmdebuut Park. Haar nieuwe film vertoont gelijkenissen, maar toont haar groei als maker. Animal benadert de toeristische sector in Griekenland vanachter een rookgordijn en laat ons kennismaken met de entertainers op een Grieks all inclusive resort. Het geeft een grimmig en intrigerend beeld dat documentair aanvoelt. Je kan je afvragen wat de Griekse reactie zal zijn op deze film die het land en een van zijn meest voorname inkomstenbronnen een spiegel voorhoudt.

Mara volgens Exarchou heeft haar film niks met de werkelijkheid van doen: “Ik begin altijd vanuit iets heel concreets. In dit geval wilde ik een film maken over een all inclusive hotel met mensen die de toeristen moeten vermaken. Vervolgens ga ik het onderzoeken, kijk ik shows die gegeven worden in toeristische resorts, maar gaandeweg verdwijnt dat vertrekpunt naar de achtergrond. Ik streef altijd naar iets universeels. De shows in mijn film zul je nooit in een all inclusive hotel tegenkomen. Hetzelfde geldt voor de plek waar de medewerkers slapen, aan de rand van het resort. Mijn beelden zijn veel meer symbolisch gedreven dan hoe het er in het dagelijks leven aan toegaat in toeristische plaatsen.”

Op een festivaleditie vol films waarin mensen hun vorm zoeken, is het tekenend dat Exarchou’s Animal zijn bitterzoete vruchten afwerpt. Een film waarmee ze ons meeneemt naar een tussenzone, tussen entertainen en geëntertaind worden, met geënsceneerde shows van een schrijnende lichtheid. De driekoppige jury waarin onder meer Dieter Kosslick (voormalig directeur van het filmfestival van Berlijn) zitting heeft, wijst de film de hoofdprijs toe. Voor het eerst in dertig jaar een Griekse winnaar. Een volledig terechte winst voor Animal.

---

De belangrijkste prijswinnaars:
Beste speelfilm (Gouden Alexander, “Theo Angelopoulos”): Animal (Sofia Exarchou)
Beste regie (Zilveren Alexander): The Feeling That the Time for Doing Something Has Passed (Joanna Arnow)
Beste actrice: Dimitra Vlagκopoulou in Animal en Joanna Arnow in The Feeling That the Time for Doing Something Has Passed
Beste acteur: Kostas Koroneos in O teleftehos taxidis (The Last Taxi Driver, Stergios Paschos)
Beste film uit de ‘Meet the Neighbors’-competitie: Àma Gloria (Marie Amachoukeli)
Beste film uit de ‘Fast Forward’-competitie: Samsara (Lois Patiño)

Een overzicht van alle winnaars is hier te vinden.