Wim Wenders box

In zijn oude werk grossieren Wenders’ personages in onvermogen. In zijn late werk heeft hij daar zelf ook last van.

Dikwijls brengt Wim Wenders de toeschouwer per helikopter door het landschap naar zijn personages. Hun gemoedstoestand is een weerspiegeling van de omgeving en andersom. Lange tijd schetste Wenders voornamelijk gemoedstoestanden, waar zich gaandeweg een verhaal doorheen vlocht. Pas met Paris, Texas (1984) had Wenders (zoals hij het omschrijft in het audiocommentaar) “de moed om een lineair verhaal centraal te stellen”.

De nieuw verschenen dvdbox rond Wim Wenders laat vooral die transformatie zien, door zich te richten op zijn vroegere werk: van Falsche Bewegung (1975) tot Der Himmel über Berlin (1987).

Schade
Alle hoofdpersonages van Wenders grossieren in onvermogen. In Falsche Bewegung weet aspirant-schrijver Wilhelm geen raad met zichzelf. Om zijn schrijfambities gestalte te geven, wil hij weg uit zijn provinciestadje – waar hij zijn vuisten door het glas van zijn slaapkamerraam ramt. Zijn moeder geeft hem een advies mee: “Verlies je onbehaaglijkheid en chagrijnigheid niet. Die heb je nodig om te kunnen schrijven.”

Onderweg lijkt Wilhelm gelijkgestemden te ontmoeten, maar zijn apathie en woede blijken ongeëvenaard. Zijn verdraagzaamheid is zo gering dat hij mensen kan vermoorden. Dit is het Duitsland dat werd verscheurd door een generatieconflict: de kinderen die na de Tweede Wereldoorlog zijn geboren eisen dat hun ouders zich verantwoorden over wat ze deden tijdens de oorlog. Tegelijkertijd is er het nihilisme: Wilhelm wil alleen zijn, om ongestoord stompzinnig te zijn. Wenders laat een van de personages zeggen dat in Duitsland alles een afleidingsmanoeuvre is van de angst. Want angst is daar ijdelheid en een schande.

Zo gaat dat altijd bij Wenders: personages uiten zich in abstracte stellingen, hebben zelden een echt gesprek en bewegen zich altijd voort in ruimtes die eenzaamheid uitademen. Maar ze waren zelden zo amoreel als deze Wilhelm. Sindsdien gaf Wenders zijn personages in ieder geval een notie van moraal mee.

Zo komt Tom Ripley (de briljante en vermoedelijk gedrogeerde Dennis Hopper) in Der amerikanischer Freund nog tot inkeer en probeert goed te doen. Hij heeft Jonathan (Bruno Ganz) er dusdanig in geluisd dat die inmiddels van idealist tot moordenaar is verworden. Ripley besluit Jonathan met het vuile werk te helpen. In Paris, Texas heeft Travis spijt van zijn daden, maar is dan nog slechts gedeeltelijk in staat om de schade te beperken. In Der Himmel über Berlin gaat Wenders nog een stap verder: in de engel Damiel (Bruno Ganz) zit niets dan goedheid.

Roltrap
Dus niet alleen in narratieve structuur, maar ook thematisch lijkt Wenders naar het midden van de weg te zijn opgeschoven. De helikoptershot in Der Himmel über Berlin, het perspectief van een engel, en het bruin-zwarte kleurgebruik vormen in hun weekhartigheid een rechte lijn naar Tom Tykwers Heaven in plaats van Fatih Akins Gegen die Wand.

Het is inmiddels zo erg gesteld dat Wenders door zijn late werk bij menigeen gegiechel opwekt. De pretentieuze teksten van zijn personages, het zwierige camerawerk en de kitscherige muziek pasten prima in zijn films waarin hij de Zeitgeist probeerde te vatten, waar gezocht moest worden, maar nu dezelfde middelen in dienst gesteld worden van een verhaal (met mildere thema’s) worden het ineens ergerlijke afleidingen: falsche Bewegung.

Wat overblijft is dus deze dvdbox, met Der amerikansicher Freund en Der Stand der Dinge als hoogtepunten. In de eerstgenoemde is dat met name de zwijgende sequentie waarin Jonathan zijn slachtoffer achtervolgt in de Parijse metro. In het groene licht van de metrostations en het witte tl-licht van de metro probeert Jonathan zijn moed bijeen te rapen om de huurmoord te plegen. In zijn verwarde staat loopt hij een hoofdwond op en strompelt daarna, met een bebloede zakdoek tegen zijn hoofd en een revolver in zijn lange regenjas, achter de vreemdeling aan. Dan, op de roltrap, haalt hij de trekker over en probeert in tegengestelde richting de trap af te rennen: daar gaat de voormalig idealist.

Ruis
Vaak wordt bij Wenders zijn ambivalente houding tegenover Amerika aangehaald – Der Stand der Dinge, waarin een louche Amerikaanse producent er tijdens de filmopnames vandoor gaat, gaat zelfs letterlijk over Wenders poging om daar een film te maken. Amerikanen komen naar Duitsland of Duitsers gaan naar Amerika, nooit met al te veel succes. In Paris, Texas is er van de romantiek van het wilde westen niets meer over dan flikkerende neonlichten die galopperende paarden verbeelden. Ook televisies, waarop altijd alleen ruis te zien is, zouden in deze context gelezen kunnen worden. Toch passen die bij nader inzien bij het dominantere thema (ook gezien het feit dat Duitsland al in de jaren dertig een vroegere vorm van televisie kende): de ruis staat voor de mensen die elkaar niet vinden. Wat ze elkaar willen zeggen komt er niet uit, of komt niet aan: er is altijd storing.

Zeven films van Wim Wenders (te koop op dvd, A-Film)