Seks, nou en?

Realistisch geweld in films leidt zelden tot protest, maar bij een vrijpartij die eruit ziet als een vrijpartij is de wereld al snel te klein. Worden we preutser?

Door Jos van der Burg

Wat is de overeenkomst tussen Martin Scorsese, Warren Beatty, Jane Fonda, Truman Capote, Jack Nicholson en Frank Sinatra? Ja, ze zijn allemaal oud of overleden, maar dat bedoel ik niet. Alle zes bezochten in 1972 de pornofilm Deep Throat. Ze waren bepaald niet de enigen, want de film bracht vele honderden miljoenen dollars op. De Amerikaanse maffiafamilie Colombo was er blij mee, want één van de familieleden streek als producent van de film het merendeel van de winst op. Voor wie het verhaaltje van Deep Throat — de film heeft een soort van plot — niet kent: een arts stelt bij een seksueel gefrustreerde vrouw vast dat haar clitoris zich achter in haar keel bevindt. Het doktersadvies ligt voor de hand: zoveel mogelijk pijpen. Zij blij, haar man blij en honderdduizenden bioscoopbezoekers blij, waaronder een deel van de Amerikaanse culturele elite. Het bijzondere van Deep Throat was dat hij niet alleen in ranzige acherafbioscoopjes, maar ook in gewone bioscopen draaide. De film werd niet alleen bezocht door sombere mannen in regenjassen, maar ook door hippe stellen, die er een leuk avondje uit in zagen. Deep Throat werd ‘porno chic’ genoemd en leek een nieuwe tijd aan te kondigen. Platte porno zou verdwijnen. Realistische seksscènes, anders dan porno, zouden net als andere menselijke activiteiten een gewoon onderdeel worden van mainstreamfilms.

Achterhoedegevecht
Een expliciete verbeelding van seks in mainstreamfilms leek een logische ontwikkeling in een periode waarin seks in het teken stond van bevrijding en niet zoals nu vaak in één adem wordt genoemd met misbruik. Weg met de benauwende moraal. Weg met films die de slaapkamerdeur op slot deden als er gevreeën werd. Filmseks zou uit de pornohoek worden gehaald. Het gerucht ging dat Stanley Kubrick een film met expliciete seksscènes zou maken. Dat er verandering in de lucht hing, kon niemand meer ontgaan toen Bertolucci’s Last Tango in Paris kort na Deep Throat in première ging. In het drama over de ontsporende seksuele verhouding van een depressieve Amerikaan met een Parisienne lieten de seksscènes niets aan de verbeelding over. Dat de film met Marlon Brando en Maria Schneider in veel landen werd verboden, leek een achterhoedegevecht van moraalridders. Critici bejubelden de film. Amerika’s invloedrijkste criticus Pauline Kael juichte dat Tango ‘het gezicht van een kunstvorm’ veranderde. Ze noemde het drama ‘de krachtigste erotische film ooit gemaakt, die later mogelijk ook de meest bevrijdende zal blijken te zijn.’

Mannenfantasieën
Cultuurhistorici moeten maar uitzoeken wat er precies mis ging, maar de voorspelde toekomst bleef uit. De opkomst van video speelde in elk geval een belangrijke rol. Paul Thomas Anderson heeft er met Boogie Nights een uitstekende film over gemaakt. Porno emancipeerde zich niet, maar werd juist steeds ziellozer en mechanischer. Seks verdween uit de pornobioscoop naar de videorecorder thuis. De verbeelding van seks in de mainstreamcinema stond stil. Sterker: de klok werd teruggedraaid. Dat er erotische films als Emmanuelle werden gemaakt, is daarmee niet in tegenspraak. Zulke films zijn mannenfantasieën en hebben niets met het gewone leven te maken. Voor een realistische verbeelding van seks moeten we naar de filmtheaters en filmhuizen. Daar draaien de films die seks als een gewoon onderdeel van het menselijk leven zien, met alle genot en problemen die erbij horen. Zoals La vie d’Adèle, dat de hele cyclus van een op de klippen gelopen liefdesrelatie, van intense verliefdheid tot hartverscheurende pijn, in beeld brengt.

Taboe
La vie d’Adèle zou leugenachtig zijn geweest als het seksueel genot buiten beeld had gelaten. Een intense liefdesrelatie zonder seks? Filmmaker Abdellatif Kechiche, die realisme hoog in het vaandel heeft staan, begrijpt dat dat niet kan. In zijn film staat seks niet op zichzelf — cruciaal verschil met porno en seksfilms — maar is het onderdeel van een liefdesverhaal. Kechiche is niet de eerste en ook niet de enige die niet verkrampt met seks omgaat. Franse regisseurs vóór hem wezen de weg. Onder meer Catherine Breillat (Romance), Léos Carax (Pola X) en Patrice Chéreau (Intimacy) haalden het taboe op expliciete seks onderuit. Lars von Trier (The Idiots, Nymphomaniac) hoort daar niet bij, omdat hij nog in de jaren zestig lijkt te leven en met seks nog denkt te kunnen provoceren. Serieuze filmmakers gaan juist de andere kant op door seks als een normale menselijke activiteit te tonen. Gaspar Noé doet dat ook met Love. Onbegrijpelijk dat veel critici die La vie d’Adèle als een baanbrekend meesterwerk bejubelden deze film neersabelen, want Love doet hetzelfde als die film: het toont de cyclus van een liefdesrelatie. Zeker: La vie d’Adèle is de betere film, maar ook in Love vormen de seksscènes een organisch onderdeel van het verhaal. Treurig dat veel critici er een ouderwetse seksfilm in zien. Daarmee bevinden zij zich in het kamp van verkrampte censors. In Frankrijk werd de toegangsleeftijd van Love verhoogd van 16 naar 18 jaar onder druk van een bezorgde pressiegroep, die de film met een duidelijke verwijzing naar Last Tango in Paris ziet "als een poging van gewetenloze filmmakers om porno in de mainstreamcinema te reïntroduceren". Het kan nog treuriger: in Engeland is Diary of a Teenage Girl, een tragikomisch drama over een vijftienjarige die blind in een seksuele valkuil loopt, voor jongeren onder de 18 jaar verboden. De wereld in 2015: porno is overal te vinden, maar tieners mogen blijkbaar geen oprechte films zien over hun seksuele ontwaken, obsessies en verlangens. De jaren zestig en zeventig verdwijnen steeds dieper in een dikke mist.