Focus: Deadpan Delights

Jim Jarmusch is al sinds de jaren tachtig het boegbeeld van de onafhankelijke Amerikaanse cinema. Die compromisloze cinema bestaat volgens hem nauwelijks nog. Een goed idee dus om zes klassiekers van Jarmusch onder de titel Deadpan Delights in de filmtheaters te vertonen. Zodat we weer weten wat er verloren gaat als filmmakers alleen nog aan de leiband van de commercie kunnen lopen.

“De filmindustrie is min of meer weg. Het is klote. Het is slechter geworden.” Aldus Jim Jarmusch in april van dit jaar in een interview in The Guardian. Daarin zegt hij dat filmfinanciers hem nu vierkant uitlachen als hij een fifty-fifty-verdeling voorstelt van eventuele winst van een door hem te maken film. Bij zijn vroegere films was die verdeling normaal, maar nu wordt hij om het idee alleen al “the fucking building” uitgelachen.

Jarmusch meest recente film, The Dead Don’t Die, is van vier jaar geleden. Hij is bezig met een nieuwe film, maar dat schiet niet erg op, onder andere door die hem uitlachende financiers. Ondertussen schrijft hij muziek voor Sqürl, de New Yorkse band waarin hij ook speelt. Het voelt bevrijdend, zegt hij in het interview, omdat anders dan bij films hij bij muziek niet jaren bezig is om een idee van de grond te krijgen: “Het is direct. I love it!”

Jarmusch zal vast nog wel een film maken, maar wie (nog eens) wil zien hoe vrij hij in het verleden kon werken, moet naar de zes films van zijn hand die door Odyssey Classics, in samenwerking met arthouseplatform MUBI, opnieuw worden uitgebracht. De films – op één na alle uit de jaren tachtig en negentig, de beste periode in Jarmusch filmleven – zijn hoogtepunten van de Amerikaanse onafhankelijke cinema. Impliciet doen ze beseffen wat er verloren gaat als niet filmmakers beslissen over wat voor films er gemaakt worden, maar geldschieters en filmbazen.

De vroegste film is Stranger Than Paradise (1984), waarmee Jarmusch zijn naam vestigde als tragikomische observator van mensen in de marge van de Amerikaanse samenleving. In de gortdroge roadmovie reist een jongen die niet weet wat hij met zijn leven aanmoet met zijn Hongaarse nichtje en een vriend van New York naar Florida. Treurig? Zeker, maar Jarmusch, die ook altijd de scripts van zijn films schrijft, heeft een goed gevoel voor licht absurdistische humor. Het camerawerk van de zwartwitfilm is van Robby Müller. De samenwerking beviel bij deze film zo goed dat hij Jarmusch’ vaste cameraman werd.

Down by Law (1986) is een gortdroge komedie over drie gevangenen, van wie twee onschuldig vastzittten, kibbelend en ruziemakend in één cel. Als ze ontsnappen, belanden ze in het moerasgebied van de Mississippi-delta. De casting van Johnn Lurie, Tom Waits en Roberto Benigni is onvergetelijk.

Mystery Train (1989) bevat drie verhalen, die zich alle binnen een etmaal afspelen rond en in een vervallen hotel in Memphis. Een Japans stel wil Elvis Presley’s Graceland bezoeken, twee vrouwen die elkaar net hebben ontmoet willen een hotelkamer delen en bij een stel vrienden loopt het ’s nachts nogal uit de hand.

Night on Earth (1991) bestaat uit vijf eenakters over telkens een taxichauffeur en zijn passagier(s) in verschillende steden (Los Angeles, New York, Parijs, Rome en Helsinki).

Dead Man (1995) is de film waarmee Jarmusch zich liet verleiden om samen te werken met Hollywood, om precies te zien met Miramax, de filmmaatschappij van Harvey Weinstein . Fijn voor het budget, maar slecht voor Jarmusch’ vrijheid en mentale gezondheid. De maker kwam in conflict met Weinstein over de montage. Omdat hij niet boog voor de baas van Miramax bracht deze uit wraak de film zo onopvallend mogelijk uit. Ook zond Weinstein hem niet in voor filmprijzen als de Oscars. Het stond succes niet in de weg van de alternatieve western, waarin een opgejaagde onschuldige man (Johnny Depp) verandert in een moordenaar, die als hij gewond raakt door een spirituele native American naar de dood wordt begeleid. Klinkt zwaar, maar zoals altijd bij Jarmusch zorgt tragikomische en absurdistische humor voor lichtvoetigheid.

Coffee and Cigarettes (2004) is de meest losse en geïmproviseerde film van Jarmusch. In elf sketches spelen met Jarmusch bevriende acteurs en muzikanten, onder wie Roberto Benigni, Tom Waits, Iggy Pop en Steve Buscemi, min of meer zichzelf in een koffiehuis.

De heruitbreng door Odyssey Classics van de zes Jarmusch-klassiekers valt samen met de heruitbreng in een 4k restoratie door Eye van Ghost Dog: The Way of the Samurai (1999). Met deze film gaf Jarmusch een originele draai aan het samoerai-genre. De mysterieuze huurmoordenaar Ghost Dog (een veelgeprezen rol van Forest Whitaker) beweegt zich als een zwarte samoerai door het New York van eind jaren negentig. Als de maffia hem aan de kant zet, laat hij het er niet bij zitten.

Zeven keer Jarmusch, zeven keer vrijheid en originaliteit.

Deadpan Delights: The Films of Jim Jarmusch | augustus – september | Filmhuis Alkmaar, Lab111 (Amsterdam), Filmhuis Den Haag, Forum (Groningen), Filmkoepel (Haarlem), Lumière (Maastricht), Kino (Rotterdam) en Slachtstraat (Utrecht).

Ghost Dog: The Way of the Samurai | vanaf 17 augustus | diverse filmtheaters